O načinima izbora naslova za neki roman sigurno bi se mogao napisati poseban tekst koji umnogome prevazilazi broj karaktera jednog prosečnog mesta u nedeljnoj štampi predviđenog za pisanje i razmišljanje o knjizi. Značaj naslova je ogroman, kao sublimacija stanja, osećanja i idejnih slojeva jednog teksta on je sigurno i prvi i neposredni kontakt čitaoca s knjigom. U slučaju romana Borisa Miljkovića, zvučnost njegovog naslova, Jugosloveni, kako danas stvari stoje na prostoru koji se, za nekog nužno a za nekog neinventivno, naziva Region, češće proizvodi efekat suprotan pozitivnom. Razlozi zbog čega je to tako najmanje su umetničke prirode, a o Jugoslaviji i njenom značaju kao kulturološke, geopolitičke i istorijske činjenice po svemu sudeći još dugo se među političarima, sociolozima, kulturolozima pa i umetnicima neće smiriti strasti i oprečni stavovi proizvesti iole uravnotežen i normalan ton. Osim kada se napiše umetnički tekst, a roman to jeste, koji pojedinačno uzdiže na nivo opštosti i univerzalizuje potragu za ravnotežom, humanizmom i dobrotom. Roman Borisa Miljkovića, reditelja i proznog pisca, upravo je to. Potraga za lepotom, smislom, ostvarenjem i to kroz proces odrastanja na jednom geografskom prostoru koji je u jednom trenutku održavotvoren kao Jugoslavija, te su "Jugosloveni" najpre roman odrastanja i roman sećanja. Miljkovićev "nepouzdani" pripovedač, "snevač" koji u strukturi ovog romana ima ulogu skretničara i vodiča kroz vremenski lavirint, ima, čini mi se, za razumevanje i tumačenje ovog romana jednu ključnu percepciju.

"Čovek u snovima je, načelno gledajući, uhapšen čovek, on je potpuno u vlasti slike koja ga opseda kada isključi stvarnost. Nasuprot očekivanom, nije stvarnost ta koja ga čini zarobljenikom, to je san… Čovek uhapšen snom je realan čovek. Mi smo svi njegova deca."

Centralni topos romana je ostrvo Rab, a ispripovedano vreme, period od sredine šezdesetih do 1972. godine. Pozicija s koje se pripoveda, međutim, i stanovište naratora pripadaju drugom vremenu, budućem u odnosu na ispripovedano ili sadašnjem koje pripada aktuelnoj tački gledišta i koje se prema prošlom odnosi ne nostalgično, jer zbivanja u romanu ne emituju nostalgično osećanje, već "zapisničarski". Narator, "snevač", poput kamere beleži događanja u tom dalekom predelu sećanja-sna, vreme je nelinearno, narušenog uzročno posledičnog niza što olakšava uvođenje u priču, osim glavnih, i brojnih sporednih junaka čije se prisustvo, kada se slagalica na kraju reši, pokaže opravdanim. Ostrvo Rab opkoljeno je vodom kao vremenom, analogno odnosu "snevača" u vremenu prema konkretnim dešavanjima na ostrvu s jedne strane, ali i izvan ostrva, s druge, budući da je kauzalnost narušena a postupak otvoren za kombinaciju i rekombinaciju događanja. Brojni junaci, deca koja dolaze iz Beograda na letovanje kod "none" i druga generacija iseljenika u Ameriku, te "stranci", većinom Nemci koji dvadeset godina po završetku Drugog svetskog rata u zemlji u kojoj su ratovali provode odmor, odrasli, poput Jadrankinog oca, none i tetka Bose, Sabaheta i Šahista, u "snevačevoj" pripovednoj vizuri, propušteni su kao kroz objektiv kamere. I usred događajnog sloja romana, često "iskrsne" slika detalja, zrak sunca, mrav, neka životinja, i taj "upad detalja" u zbivanje ne usporava radnju već naprotiv, potencira dualnost spoljašnje/unutarnje. Kao što je san opozit realnosti tako se tokom celog romana izvodi jedna dinamična igra između spoljašnje slike dešavanja i unutarnjeg doživljaja tog spoljašnjeg. U dinamičnom odnosu su dva sveta, svet dece i svet odraslih, i unutar te dinamike pitanje telesne spoznaje drugog, telesnog sazrevanja, poverenja, pronađene i izgubljene ljubavi, identitetske transformacije kao u liku Sabahete, emotivne transformacije koja se dešava tokom života i koja postaje tragalački čin za onom "neophodnom supstancom" najpre u telesnom doživljaju a onda i u spoznajnom doživljaju okruženja, kao u slučaju Šahiste. Odlična upotreba dijalekta doprinosi životvornosti scena i dijaloga, "snevačeva kamera" ne propušta da "zabeleži" najrazličitije prizore i "uhvati" nijanse u odnosima, a oni su često složeni i na prvi pogled suprotstavljeni. I gde je u svemu tome Jugoslavija, osim samo u slici mesta dešavanja različitih tokova radnje? U tom fizičkom okviru svakako ali, i u odjecima političke stvarnosti jednog vremena koji se naslućuju kroz tu dinamičnu priču o odrastanju dece ali i o odrastanju odraslih, Goli otok, slučaj Ranković, šahovski turnir početkom sedamdesetih, fenomen radnih akcija, i nešto što pripada duhovnoj sferi i u vezi je sa identitetskim obeležjem jednog istorijskog vremena, neinsistiranje i odsustvo svakog tendencioznog ukazivanja na nacionalne osobenosti naroda koji su činili tu drugu Jugoslaviju. Ti brojni junaci kao da pripadaju ne konkretno ostrvu Rabu usred mora već jednom metaforičnom ostrvu u vremenu, poput kolonije malih ptica iz Kenije čije gnezdo se pravi od "blata iz reke Mara, a reka Mara ide dalje, nosi sve čestice dalje, u jezero Viktorija, a odande ih preuzima jedan ogranak Nila, noseći ih sve dalje, do Aleksandrije, tu ulazi u Sredozemno more i dolazi do Canko", a Canko je jedna od mnogobrojnih devojčica u romanu čije spoznanje sveta, kao i spoznanje svih ostalih, ima dinamičan tok, promenljiv, neomeđen i oslobođen od barijera nacionalnih i jezičkih svojstava. Biti "dete čoveka uhapšenog snom" zahvalan je umetnički i književni motiv koji je reditelj i pisac Boris Miljković propustio kroz literarnu stvarnost.

O izvanliterarnoj stvarnosti, nekom drugom prilikom…