"Za posljednje dvije godine, vukovi su mi zaklali 63 ovce i kozlina, 19 kobila i ždrebadi, sedam krava i 16 teladi, od kojih jedno u štali", pričao je prošle godine za "Slobodnu Dalmaciju" Ivo Vidak, stočar iz Grude u Dalmaciji. "Nisu mi pomogle ni ograda sa strujom, ni čelične mreže visoke 2,20 metara, ni tri pastira. Ako se ubrzo nešto ne učini, nećemo smjeti van." Kao da se našao u Vidakovoj neprilici, sredinom jula ove godine govorio je mađarski premijer Viktor Orban najavivši izgradnju visoke ograde na granici sa Srbijom. "Nije u redu da nam šalju izbeglice. One moraju biti zaustavljene na teritoriji Srbije", rekao je Orban za mađarski radio Košut. Nadležne službe su dobile zadatak da pripreme izgradnju ograde visoke četiri metra i duge 175 kilometara, kolika je i sama granice između Mađarske i Srbije.

Razlog podizanja ove prepreke jeste sve veći broj izbeglica koje preko Turske, Grčke i balkanskih zemalja ulaze na teritoriju Evropske unije, najčešće preko Mađarske. Izbeglice iz Sirije, Irana, Avganistana, Somalije i drugih za život nesigurnih zemalja Azije i Afrike beže od siromaštva, gladi, bolesti i fanatizma religijskih grupa poput Islamske države. Sve više leševa migranata koji su se utopili biva izbačeno na obale Sredozemnog mora, a razvijene države kojima migranti streme, još uvek nemaju strategiju kako da reaguju.

Te države nisu eksplicitno podržale mađarski predlog: "Članice EU same odlučuju kako će obezbeđivati granice. Brisel nema ovlašćenje da zabrani postavljanje zida, već može samo da izrazi neslaganje. Tek nedavno smo se oslobodili zidova u Evropi i ne treba ponovo da ih podižemo", kaže portparolka Evropske komisije Nataša Bero. Govoreći o iskustvu svoje zemlje, ambasador SAD u Beogradu Majkl Kirbi je rekao: "Podizanje ograde ne može rešiti kompleksan problem ilegalnog prelaska granice. SAD su probale taj princip, ali to nije zadržalo one koji su odlučni da pređu granicu." Ima i onih koji podržavaju Orbanov plan, poput bavarskog konzervativca Manfreda Vebera: "Spoljne granice Evrope moraju biti bolje zaštićene. Granica je tu da bi se, kao na ulaznim vratima, reklo: ti smeš ili ne smeš da uđeš. Radi se o sprečavanju ilegalnih ulazaka", smatra Veber.

OGRAĐIVANJE KROZ ISTORIJU: Zidovi se često dižu da od gladnih sačuvaju site i one sa "dukatima i privilegijama". Moglo bi se reći da se ljudi dele na one koji zidove podižu i one koji ih preskaču, zaobilaze i ruše. Ko u toj borbi pobeđuje govori spisak od 48 poznatih i bitnih zidova predmodernog doba. Jedanaest njih je pod zaštitom UNESCO-a kao svetska kulturna baština, a ostali postoje samo u sećanjima ili ruševinama. Osnovni nauk istorije zidova jeste da nijedan nije sačuvao ono što je trebalo da brani. Neke od njih i danas opsedaju oni koje je trebalo da zaustave – Veliki kineski zid svake godine poseti oko 11 miliona stranaca, doduše turista.

Iako istorija ne govori u korist održivosti ideje da se kamenom, metalom i ciglom ljudi razdvajaju jedni od drugih, takvih zidova i danas ima više nego što bi se očekivalo. Evropa je u vrhu liste, ima Zid mira u Severnoj Irskoj, Zelenu liniju na Kipru, "antiimigrantske" zidove na granici Grčke i Turske i Bugarske i Turske; u Aziji funkcionišu izraelski zidovi prema Gazi, Zapadnoj obali i Egiptu, demilitarizovana zona između dve Koreje, zid oko Sadr sitija u Bagdadu, zid između Indije i Pakistana; u Africi su ograde oko španskih gradova Melilje i Seuta i zid u Zapadnoj Sahari; u Severnoj Americi onaj na granici SAD i Meksika. Osim toga, razmatra se i izgradnja zida na granici Ukrajine i Rusije što je ideja ukrajinskog premijera Arsenija Jacenjuka, Kenijski zid koji bi sprečio upade terorističkog El Šababa iz Somalije, kao i novog Indijskog zida, ovaj put, na granici sa Bangladešom.

Ne računajući "zidove rata" koji su podignuti za potrebe aktuelnih sukoba (vidi okvir), u svetu je najviše bedema i ograda koji su podignuti da zaustave migracije, uglavnom onih koji su kretali ka bogatijem svetu. Dva najduža zida na svetu – Veliki gorganski u sevoroistočnom Iranu (poznat i kao Crvena zmija) i Veliki kineski – podignuti su da bi zaštitili plodna polja Golestana u drevnom Iranu, odnosno ujedinjenu Kinu, od najezde nomada sa severa. O Gorganskom zidu se danas malo zna, a Kineski je jula 2007. proglašen za jedno od Novih sedam svetskih čuda i najveća je turistička atrakcija Kine.

Zidove su, kao zaštitu od upada stranih plemena koja su tražila plodnu zemlju za nastanjivanje, podizali i Rimljani. Među najpoznatijima je Hadrijanov koji je branio rimsku Britaniju od napada varvara iz Albe, odnosno Škotske. Dug je 117 kilometara i podignut je početkom II veka nove ere. Kroz današnju Srbiju se nekada protezao još jedan rimski zid – Dunavski limes. To je bio sistem utvrđenja, vojnih logora, bedema, osmatračnica i puteva izgrađenih na Dunavu koji su štitili severoistočne granice Rimskog carstva. Od Dunavskog limesa ostala su mnoga arheološka nalazišta i turistički lokaliteti koje štiti UNESCO.

NOVO DOBA SA STARIM PREPREKAMA: Ideju o zaštiti svojih teritorija od novih naseljenika obnovila je administracija Džordža Buša Mlađeg 2006. godine. Tada je započeta izgradnja Graničnog zida između SAD i Meksika. Zid od oko 1260 kilometara nalazi se na trećini američko-meksičke granice i izgrađen je da bi se sprečili krijumčarenje narkotika i migracija ljudi iz Meksika. U San Dijegu, zid deli grad na pola. Iako je izgradnja "ograde od siromaštva", kako kritičari ovakve migracione politike SAD nazivaju zid, koštala nekoliko milijardi dolara, krijumčarenje nije u potpunosti zaustavljeno. Koriste se različite metode za šverc droge i ljudi, od katapulta za prebacivanje paketića, kopanja tunela, do pravljenja rampi preko kojih se i automobilima može preći preko zida. Pored toga, na zidu svake godine pogine oko 500 migranata bežeći od čuvara. Nastavak izgradnje zida obustavio je Barak Obama 2010. godine.

Četiri metra visoku ogradu na svojoj istočnoj kopnenoj granici podigla je Grčka 2012. godine. Duga je 10,5 kilometara i trebalo je da zaustavi ulazak migranata iz Turske. Radovi su trajali tri godine, koštali su tri miliona evra i deo su akcije "Posejdon" kojom je trebalo da se smanji pritisak migranata na Grčku. Jedini efekat prepreke opasane bodljikavom žicom bilo je preusmeravanje migranata na vodene puteve gde se veliki broj njih davi u pokušaju da se domogne grčkih obala. Broj novopridošlih izbeglica u ovoj zemlji i dalje nezaustavljivo raste.

Od 2013. godine čeličnu ogradu na svojim granicama ima i Bugarska. Prethodna vlast, sa premijerom Plamenom Orešarskim na čelu, započela je izgradnju četiri metra visoke ograde na granici sa Turskom. I Bugarskoj jer glavno opravdanje bilo sprečavanje migracija sa Bliskog istoka i iz Severne Afrike. Izgradnju ove ograde su kritikovali i EU i UN, ali to nije uticalo na odvijanje radova. Izgradnju prvih delova ograde pratile su i finansijske kontroverze oko cene radova, a efekat je, što se tiče broja novopridošlih, bio mizeran. Veći broj onih koji ka Evropi idu preko Grčke, Makedonije i Srbije, umesto preko Bugarske i Rumunije, pre se može objasniti surovim postupanjem bugarske policije prema izbeglicama, dokumentovanom u izveštajima mnogih međunarodnih organizacija

Melilja, španski grad-enklava nalazi se na severu Afrike, u Maroku. Sa jedne strane izlazi na Alboransko more, a sa druge ga od Maroka odvaja trodupla ograda. Isto je i sa Seutom, gradom-enklavom koji se nalazi naspram Gibraltara. Svake godine po nekoliko desetina hiljada migranata iz Afrike pokuša da preskoči ograde oko ova dva grada i tako se domogne teritorije Španije i EU. Zidovi su visoki i po šest metara, čuvaju ih vojnici i helikopteri, mnogi ljudi ostanu povređeni na ogradi, a oko hiljadu njih svake godine ipak uspe da je preskoči.

Ne tako daleko od zidova oko Seute i Melilje nalazi se još jedan. Oko 2700 kilometara peščanog bedema razdvaja Zapadnu Saharu, odnosno njen zapadni deo koji kontroliše Maroko, od one gde kao izbeglice žive pripadnici Sahvari naroda. Na bedemu se nalaze vojni bunkeri, ograde, a oko njega je najduže minsko polje na svetu.

VIRTUELNI ZIDOVI: Umetnost je dala možda najbolji primer za razumevanje filozofije ograđivanja. Dvostruki album engleske grupe Pink Flojd Zid (The Wall) objavljen je 1979. godine, a pratio ga je istoimeni film Alana Parkera iz 1982. Kroz svih 26 pesama govori se o Pinku, mladiću koji se ne snalazi u društvu u kome odrasta i živi, ograđenom i ispresecanom nevidljivim preprekama. Da bi se zaštitio, Pink oko sebe gradi metaforički zid, povlači se u sebe, počinje da ludi… Kraj Pink Flojdovog Zida je suđenje koje sam protiv sebe sprovodi Pink, a savest mu presuđuje da zid sruši ("Otkrio si čega se najviše bojiš,/ I, druže, zašto baš/ Osuđen si da izložen stojiš/ Pred svima koje znaš/ Poruši zid"; prevod: M.B.).

Drugi legendarni virtuelni zid je onaj iz Igre prestola (Game of Thrones), najpopularnije HBO televizijske serije svih vremena. To je najduža građevina Znanog sveta, mesta dešavanja ove serije nastale prema knjigama američkog pisca Džordža R. R. Martina. Nalazi se na severnoj granici Sedam kraljevstava (društveno "sređenog" dela Znanog sveta) i štiti ih od napada onih koji žive izvan njega. Njih nazivaju Divljaci ili Slobodni narodi. To su plemena koja žive u politički relativno neuređenom društvu i veruju u Stare bogove. Osim njih, van Zida žive i Beli hodači, mitološka bića koja ubijaju žive i zbog kojih je Zid i podignut pre 8000 godina. U poslednjoj emitovanoj (petoj) sezoni Igre prestola, zima samo što nije, a Beli hodači se približavaju jugu. Među uticajnim porodicima na sigurnoj strani zida retki su oni koji razmišljaju o sudbini Slobodnih naroda – zaokupljeni su međusobnim borbama za presto.

Moguće je i razumeti da vlasti država u davnoj prošlosti, poput onih koje su gradile zidove kao što su Kineski i Hadrijanov, nisu mogle da prihvate da su istorijski pokreti koji ruše njihova carstva nezaustavljivi, ali teško je shvatiti savremenike. Možda nisu gledali i slušali Zid, niti ih dotiče nebriga bogatih i sigurnih za Divljake u Igri prestola. Ipak, skorašnji primeri, poput američkog, bugarskog i grčkog zida, trebalo bi da ih nečemu nauče. Taj nauk kaže da reku ljudi koje najdublji očaj tera da krenu ka nekom drugom, možda sigurnijem, možda bogatijem svetu, nikakve ograde ni zidovi – neće zaustaviti.

Zidovi rata i hladnog mira

ODBRANA OD RAZLIČITOSTI: Radovi na Berlinskom zidu, 1961.

Početkom Drugog svetskog rata nacistička Nemačka je izgradila Atlantski bedem duž zapadne obale Evrope – od severa Skandinavije do Pirineja. Cilj je bio zaštita od napada sa Atlantika, a bedem se sastojao od niza tvrđava, bunkera, zidova, ogromnih protivbrodskih topova… Danas su ostaci tog nacističkog odbrambenog sistema popularni turistički lokaliteti.

Berlinski zid je izgrađen 1961. godine, a srušen 1989. Bio je deo Istočnonemačkog pograničnog sistema i "najopipljiviji" deo Gvozdene zavese koja je delila svet tokom Hladnog rata. Dug 45 kilometara, odvajao je Istočni Berlin od Zapadnog, a svoju svrhu je ispunjavao, bar dok nije srušen – broj migranata se sa 2,5 miliona od kraja rata do 1952. godine smanjio na samo 5000 u periodu od 1962. do 1989. Pad Berlinskog zida je promenio savremenu istoriju sveta.

Kao posledica verskih sukoba iz 17. veka, ali i političkih neslaganja irskih nacionalista i unionista, u nekoliko gradova Severne Irske postoji 48 tzv. Linija mira ili Zidova mira. Zidovi služe da odvoje katolike Irce od unionista protestanata. U nekim delovima zidovi su visoki i po više od sedam metara. Postoje kapije koje su preko dana otvorene, a noću ne. Prva Linija mira je izgrađena 1969. i nije trebalo da postoji duže od pola godine, međutim, s vremenom su Linije mira proširivane. Kada bi se spojili, svi Zidovi mira bili bi dugi 34 kilometra. Tokom 2011. urađena je studija o uklanjanju ovih zidova, ali je istraživanje pokazalo da 69 odsto ispitanika i dalje misli da zidovi treba da ostanu.

Od jula 1953. na snazi je primirje između Severne i Južne Koreje. Tim sporazumom iz Panmundžoma, uspostavljena je demilitarizovana zona na 38. paraleli koja razdvaja dve države. Ta zona je 250 kilometara dugačko i 4,5 kilometara široko područje krcato minskim i eksplozivnim poljima, zidovima, bunkerima, optičkim sigurnosnim zaštitama, tunelima…

Slična zona je postojala i u Vijetnamu tokom rata, ali je nakon ujedinjenje 1977. uklonjena. I dalje postoji na Kipru i naziva se Zelena linija ili UN tampon zona. Linija danas razdvaja Republiku Kipar od Turske Republike Severni Kipar koju priznaje samo Turska. Naziv je dobila po zelenom flomasteru kojim su granicu po ostrvu ucrtali mirovni pregovarači UN-a. Zona je demilitarizovana i kontroliše je UN. Tampon zona je u nekim delovima ostrva široka i do 10 kilometara, a stanovništvo koje je tu živelo je raseljeno. Jedino mesto koje nije raseljeno i u kome Turci i Grci i dalje žive zajedno jeste selo Pila. Zelena linija ima četiri prolazna punkta koja takođe kontroliše UN.

Od 2002. palestinska Zapadna obala odvojena je od Izraela metalnim i betonskim zidom dugim oko 700 kilometara. Izgradnju je započeo izraelski premijer Arijel Šaron radi zaštite Izraelaca od bombaških napada iz Palestine. Izgradnja zida, koji još nije završen, koštala je više od 1,6 milijardi dolara. Palestinci zid nazivaju Zidom aparthejda i tvrde da je nezakonit, što je potvrdio i Međunarodni sud pravde u Hagu 2004. godine. Pored toga, Izrael je nastavio opasavanje svojih granica, odnosno ograđivanje Zapadne obale. Zid ne prati ranije utvrđenu granicu Izraela i Zapadne obale već na nekim mestima prodire u palestinsku teritoriju. Njegove posledice jesu smanjen broj terorističkih napada, ali i getoizacija Zapadne obale, kopanje švercerskih tunela koji su stvorili novu grupu palestinskih moćnika unutar zidina. Osim ovog zida, Izrael ima i 395 kilometara čelične ograde na granici sa Egiptom. Prvi zid koji je Izrael izgradio na svojim granicama bio je onaj oko pojasa Gaze koji je izgrađen još 1994. godine.

Američki marinci 2007. godine izgradili su visoke zidine oko dela Bagdada koji se zove Sadr siti. Zid je visok 3,5 metara i dug oko pet kilometara. Cilj podizanja ovog utvrđenja jeste da se zaštiti šiitsko stanovništvo Sadr sitija od sunitskih komšija iz okolnih delova Bagdada.

foto: ap photo