U četvrtak 11. avgusta u Umetničkom paviljonu "Cvijeta Zuzorić" u Beogradu otvorena je izložba posvećena istorijatu ovog Paviljona i Udruženja prijatelja umetnosti "Cvijeta Zuzorić" koje je delovalo u Beogradu između dva svetska rata i izgradilo ga. Izložba se bavi radom Udruženja od njegovog osnivanja 1922. pa do 1941. godine i predstavlja samo jedan segment dvogodišnjeg istraživačkog rada autora Natalije Cerović, višeg kustosa Paviljona, i Ivana Klemena, istoričara kustosa. Za rad na izložbi korišćene su arhivska građa koja se čuva u Udruženju likovnih umetnika Srbije i fotografije iz Arhiva Srbije, Arhiva grada Beograda i Arhiva Jugoslavije, kao i Muzeja grada Beograda, SANU, Gradske biblioteke i umetničkog društva "Lada".

Autori su izložbu podelili u tri celine. U prvoj su fotografije na kojima se mogu videti ličnosti koje su posećivale manifestacije u Paviljonu od 1928. do 1941 godine. Na tim slikama su najznačajniji ljudi iz sveta aristokratije, umetničkih, političkih, intelektualnih krugova, ali i svi oni koji su kroz rad Udruženja bili povezani sa svetskom umetničkom scenom tog vremena. U drugom delu su izložena dokumenta vezana za rad Udruženja od 1922. Treću celinu čine tekstovi o radu Udruženja. Tokom rada na izložbi autori su prikupili mnogo više građe nego što su mogli da prezentiraju, pa se planira izdavanje obimne monografije o radu o Udruženja.

UDRUŽENE SNAGE: Koautorka ove izložbe Natalija Cerović u razgovoru za "Vreme" priča kako je Udruženje nastalo: "Početkom 1922. godine pisac Branislav Nušić, tadašnji načelnik Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete, pozvao je beogradsku gospodu, književnike i umetnike na sastanak u Ministarstvo. Podsetio ih je da se naš svet slabo interesuje za umetnost i književnost, da književnici gladuju jer ne mogu da nađu izdavača, slikari i vajari nemaju gde da izlažu, kompozitori nisu u mogućnosti da izdaju svoja dela, a muzičari su eksploatisani od nesavesnih priređivača ili im je sala prazna pri koncertima. Zbog svega toga, smatrao je Nušić, trebalo bi osnovati udruženje koje bi propagiralo umetnost, priređivalo izložbe, koncerte i izdavalo knjige. Odmah je imao i predlog imena, bilo bi to Udruženje prijatelja umetnosti ‘Cvijeta Zuzorić’, po lepoj i umnoj Dubrovčanki koja je živela u XVI veku, bila pesnikinja, ali i inspiracija pesnicima onog doba, zaštitnica umetnosti i književnosti."

Udruženje je vrlo brzo i osnovano i odmah počelo sa radom, a njegova aktivnost traje do početka Dragog svetskog rata. Osnovni zadatak Udruženja bio je "širenje interesa za umetnost i stvaranje uslova za njen napredak i razvitak u našem narodu", kako je pisalo u Pravilima. Organizovano je u tri sekcije: za književnost, muziku i likovnu umetnost; svaka sekcija imala je odbor i žiri u koji su članovi stručnih udruženja delegirali svoje članove. Pošto su ciljevi Udruženja bili da organizuje izložbe domaćih i stranih umetnika, da propagira prodaju njihovih dela i podigne umetničku galeriju, od 1925. počelo se sa prikupljanjem sredstava. Skupljani su dobrovoljni prilozi, prihodi od priredbi-balova koje je Udruženje priređivalo uz pomoć slikara, književnika, muzičara, glumaca. Prikupljena suma, razume se, nije bila dovoljna, pa su se članovi Udruženja nadali pomoći grada i države.

Ministarstvo prosvete raspisuje konkurs za idejnu skicu budućeg Paviljona i daje tadašnjih 10.000 dinara prvonagrađenom arhitekti Branislavu Kojiću, koji je projekat uradio u dve varijante: jedna u stilu šumadijske kuće koja se Opštini nije svidela, i drugi projekat prema kojem je Paviljon i sagrađen. Beogradska opština Udruženju daje u zakup plac na Malom Kalemegdanu, tako da je Paviljon već krajem 1928. dovršen i svečano otvoren. "Može se bez preterivanja reći da je Umetnički paviljon, naročito prvih godina, sve do zidanja Kolarčevog univerziteta, bio umetnički centar Beograda", kaže kustoskinja ove izložbe.

AKCIJE: Prva izlagačka sezona bila je 1928/9. godina,ž Jesenjom izložbom otvorenom 30. decembra 1928. godine Umetnički paviljon je počeo svoju dugogodišnju aktivnost. Umetnički život u Beogradu dobio je jedno novo obeležje, postao je intenzivniji i organizovaniji. Svake godine su organizovane dve velike kolektivne izložbe – prolećna je prezentovala jugoslovenske umetnike, a jesenja beogradske. Pored toga Udruženje je priredilo i veliki broj međunarodnih izložbi među kojima su najznačajnije izložbe nemačke, francuske, češke, mađarske, britanske savremene umetnosti, kao i izložbe ruskih emigranata, poljske, francuske grafike 17. i 18. veka, češke arhitekture… Rezultat rada Udruženja bile su i velike jugoslovenske izložbe u Amsterdamu, Briselu, Košicama, Brnu.

Ostale dve sekcije Udruženja, književna i muzička, ne zaostaju za likovnom. Književna sekcija organizuje razne vrste manifestacija koje popularišu pre svega domaću književnost, mada je i izvestan broj stranih književnika prezentovao svoja književna dela. Organizuju se književne večeri, konkursi, sajmovi knjiga, obeležavanja godišnjica rođenja slavnih pisaca. Istaknuti članovi bili su priznati književnici i književni kritičari: Ivo Andrić, Branislav Nušić, Vladimir Velmar Janković, Veljko Petrović, Milan Kašanin, Isidora Sekulić, Todor Manojlović, Svetislav Petrović, Momčilo Milošević, Desanka Maksimović, Aleksandar Vučo, Dušan Matić i mnogi drugi.

Dvadesetih godina XX veka najveći problem u muzičkom životu Beograda predstavljalo je nepostojanje prave koncertne dvorane ili paviljona koji bi bio pogodan za održavanje koncerata. Uz to, interesovanje publike za klasičnu muziku bilo je slabo. Udruženje prijatelja umetnosti "Cvijeta Zuzorić", sa tek izgrađenim Kolarčevim narodnim univerzitetom, počinje da organizuje koncerte na kojima su izvođena dela Betovena, Šuberta, Baha, Šumana, dela savremene češke, skandinavske, francuske, nemačke muzike. "Sa mnogo oduševljenja i dobre volje članovi Udruženja bili su organizovani po svim principima građanskih udruženja i radili na onome što su postavili kao ciljeve", kaže Cerovićeva. "Na početku rada suočili su se sa raznoraznim teškoćama, a najteže je bilo boriti se sa indiferentnošću javnosti, nerazumevanjem i nepoverenjem publike i sredine."

Drugi svetski rat prekinuo je aktivnost "Cvijete Zuzorić". Rad Paviljona je obnovljen 1945. i nastavio je aktivnost u okviru Udruženja likovnih umetnika Srbije. Od 1973. do 1975. godine izvršena je adaptacija i rekonstrukcija Paviljona, čime je on dobio svoj današnji izgled. U periodu od 1978. do 1986. godine Paviljon je radio kao samostalna ustanova da bi ponovo 1986. bio dat ULUS-u na korišćenje i upravljanje. Sada, dvadeset pet godina kasnije, Paviljon čeka neke nove entuzijaste koji bi prikupili novac za monografiju i, ako pretekne – za krečenje.

Sudbina Cvijete Zuzorić

Najlepša Dubrovčanka

Najlepša žena svog vremena, pesnikinja čiji stihovi, "kao retki biseri od kojih nema lepših na celome svetu", kako je zapisao Torkvato Taso, nikada nisu viđeni, obrazovana, duhovita i elegantna – ne prestaje da pleni ni skoro pet vekova posle svoje smrti. Pouzdano se zna da je Cvijeta Zuzorić Pešoni (Flora Zuzzori Pescioni) rođena sredinom XVI veka u Dubrovniku. Najčešće se spominje 1552. godina. S ocem trgovcem još kao dete odlazi u Ankonu, gde narednih godina stiče obrazovanje. Sedamdesetih godina šesnaestog veka udaje se za bogatog firentinskog plemića Bartolomea Pešonija. Uskoro se s mužem, koji je imenovan za firentinskog konzula u Dubrovniku, vraća u rodni grad. Za petnaestak godina njihova života u Dubrovniku, Cvijeta je ostavila neizbrisiv trag u kulturnoj istoriji grada.

Bila je, kažu, najlepša Dubrovčanka svog vremena. Sve što o njoj znamo ispisano je perom njenih obožavalaca očaranih njenom "lepotom, obrazovanjem i gospodstvom". Opevali su je i posvetili joj svoja dela dubrovački pesnici Dinko Zlatarić, Miho Bunić i Nikola Gučetić, kao i Torkvato Taso koji joj je posvetio tri soneta i pet madrigala.

Nikola Gučetić (Gozze) inspirisan razgovorom Cvijete i svoje žene Mare, rođene Gundulić, napisao je i posvetio joj svoje poznate dijaloge o lepoti i ljubavi – "Dialogo della Bellezza detto Antos" i "Dialogo d’Amore detto Antos", objavljene u Veneciji 1581. godine, u vreme kad Cvijeta već deset godina živi u Dubrovniku. Za to vreme, međutim, Cvijeta Zuzorić je postala i predmet intriga i ogovaranja, o čemu govori Mara Gundulić u predgovoru za "Dialogo" i braneći svoju prijateljicu napada učmalu dubrovačku sredinu i gradske oce koji "pokušavaju klevetama da umanje vrijednost jedne vrlo obrazovane žene koja se s lakoćom kretala najvišim firentinskim kulturnim krugovima". Cvijeta je na kraju primorana da 1583. ode iz Dubrovnika u Ankonu, gde njena kuća postaje stecište najznačajnijih dubrovačkih i italijanskih pesnika. U Ankoni je i umrla, u dubokoj starosti 1648. godine. Sahranjena je u crkvi San Frančesko ad Alto.