Otkako je počela pandemija, biciklom sam obišao skoro trećinu naseljenih mesta u Vojvodini. Uvek sam govorio da je bicikl idealan način da se vidi neki grad ili zemlja – mnogo si brži od pešaka, a vidiš sve one detalje koji ti kada si u kolima ili autobusu promaknu.

Jedna od takvih stvari su table na ulasku u naseljena mesta. U ostatku Srbije one su uglavnom na jednom jeziku i pismu (na srpskom i na ćirilici) i samo u retkim izuzecima stoji još i latinični natpis, dok je Vojvodina po tom pitanju prava riznica različitih jezika i pisama. Na ovim potonjim, vide se i neke druge zanimljive prakse.

Tako, u mestima opštine Titel svi natpisi su dvojezični pa čak i ispred onih u kojima gotovo i da nema Mađara, poput Vilova na primer – stoji natpis i na mađarskom jeziku. Isto je i na teritoriji Zrenjanina.

Naime, Ustav Republike Srbije iz 2006. utvrđuje da se pokrajinskim propisima, a u skladu sa Ustavom i na osnovu zakona, mogu ustanoviti dodatna prava pripadnika nacionalnih manjina (čl.79).

Tako je Mađarski nacionalni savet utvrdio tradicionalne mađarske nazive svih naseljenih mesta na područjima na kojima je i mađarski jezik u službenoj upotrebi, što znači u trideset i jednoj lokalnoj samoupravi, ali i u naseljima gde Mađari nisu većina ili čak nikad nisu živeli. Tako su tradicionalni mađarski toponimi ispisani i na tablama sa nazivom mesta u kojima je udeo mađarskog stanovništva veoma mali, na primer u Orlovatu, Tarašu i Tomaševcu u kojima Srbi vekovima čine većinu stanovnika, pa i u selima u kojima većinu stanovnika čine Srbi kolonisti, u Kleku, Banatskom Despotovcu, i Lazarevu. Po tom pravilu, i na tabli koja najavljuje Zrenjanin piše i Nagybecskerek iako Mađari čine oko 13 posto stanovništva tog grada.

Međutim, nacionalni saveti Slovaka i Rumuna, čiji su jezici takođe u službenoj upotrebi na teritoriji Zrenjanina, utvrdili su svoje nazive samo u mestima u kojima žive pripadnici ovih nacionalnosti – u slučaju Rumuna to su Ečka (Ecica), Jankov Most (Iancaid), Klek (Clec), Zrenjanin (Zrenjanin), a kod Slovaka – Aradac (Aradáč), Belo Blato (Biele Blato), Zrenjanin (Zreňanin).

Godine 2018. nepoznati počinioci precrtali su mađarske nazive na ulazu u neka sela u okolini Zrenjanina u kojima žive Srbi kolonisti – poput "čuvenog" Lazareva u kojem se skrivao Ratko Mladić.

Prvi ovakav incident desio se još pre 17 godina u Srbobranu, mestu u kojem Mađari čini 27% stanovništva. Dan nakon što su dvojezične table postavljene, nepoznate osobe su na ulasku u Srbobran iz pravca Bečeja belom farbom precrtale naziv mesta na srpskom jeziku i dodale datum "januar 1942", što je bila jasna aluzija na Raciju.

Početkom 2020. nazivi na mađarskom jeziku zacrnjeni su ili oštećeni na ulaznim i izlaznim tablama čak pet mesta Zapadnobačkog okruga. Nepoznati počinioci su iškrabali i  ogulili mađarske nazive somborskih sela Svetozar Miletić (Nemesmilitics), Čonoplja (Csonoplya), Aleksa Šantić (Sári), Kljajićevo (Kerény), odnosno Kruščića (Veprőd) u opštini Kula.

Pre nekoliko meseci precrtan je mađarski natpis na ulasku u selo Skorenovac. Ovo selo je osim po tome što važi za najjužnije većinsko mađarsko naselje na svetu, poznato i po meštaninu Zoltanu Daniju, čuvenom po obaranju "nevidljivog" aviona F-117 prilikom NATO-bombardovanja 1999. Sutradan nakon tog događaja, meštani su se okupili i očistili tablu.

Putujući biciklom po Šajkaškoj, primetio sam da su mađarski natpisi na tablama ispred sela u kojima nije bilo Racije, u Kovilju i Kaću, zato što su je sprečili lokalni Mađari i Nemci – ostali netaknuti. Isto je i ispred Šajkaša gde Racija nije bila masovna. Ispred Mošorina u kojem je u Raciji ubijeno 205 meštana (10% sela), mađarski natpis je preškraban.

Da završimo ovu priču u vedrom duhu, o jednom pozitivnom rekorderu: na ulazu u Belu Crkvu nalazi se tabla sa čak šest natpisa: na srpskom (ćirilica i latinica), rumunskom, mađarskom i češkom. I svi su neoštećeni. Neki meštani kažu da bi zbog bogate istorije ovog mesta trebalo dodati i natpise na nemačkom i ruskom jer su pre Drugog svetskog rata u Beloj Crkvi živele velike zajednice ova dva naroda.

Robert Čoban

 

Čitajte dnevne vesti, analize, komentare i intervjue na www.vreme.com