Zvuči gotovo neverovatno ili možda baš nasuprot tome, potpuno je očekivano da u pik godini Telekomove hiperprodukcije igranog programa ali i najznačajnijeg televizijskog i jubileja nacionalne pop kulture – pedesetogodišnjice serije “Pozorište u kući”, RTS nije, niti će je reprizirati. Sa druge strane činjenicom da spada u verovatnih pet najboljih ili deset neprevaziđenih domaćih serija svih vremena, kao takva ona je tek treća (nakon sličnih “Grlom u jagode” – M. Medić, S. Arsenijević i “Kuda idu divlje svinje” S. Mironiščenko) koja je dobila svoju sopstvenu monografiju “Moderni život u udarnom terminu” – antropološku studiju Ildiko Erdei. U ovom prigodnom osvrtu poslužićemo se njenim opservacijama kao svedočanstvom o jednom davno prošlom vremenu bivše države i prethodne socijalne epohe.

Da se ipak ne ogrešimo o Takovsku 10, javni servis je priredio mali omaž seriji iz koje stoji tačna primedba dramaturškinje Danice Pajović da je “Pozorište…” prvo postavilo kasniji standard jugoslovenskog i srpskog scenarističkog predloška kao prelaz iz dramaturgije aspiracije u dramaturgiju konstatacije. Nažalost, i da je njena onovremena modernost danas sadržajno arhaična i sadašnjoj recepciji (RTS, Pink, Prva) auditorijuma donekle nerazumljiva!? Zaista, ova serija autora i glavnog scenariste Novaka Novaka i reditelja Dejana Ćorkovića bio je prvi pravi sitkom, višesezonska serija (pet sezona sa ukupno 84 epizode), kreirana u tzv. scenarističkoj saradničkoj sobi (Lola Đukić, Siniša Pavić, Dušan Savković, Gordan Mihić, Vlasta Radovanović i dr.), sa kameo pojavama poznatih ličnosti u sopstvenom mizanscenu. Prva epizoda prikazana je 21. oktobra 1972, takoreći uporedo sa standardizacijom magnetoskopa koji je omogućio televizijsku montažu, pisana i snimana naizust nedelju za nedeljom. Sledom nezabeleženog uspeha, nastavila se 1973, 74, potom i najverovatnije indukovana potrebom društvene relaksacije u post Titovom periodu 1981. i konačnici 1984.

PRŽOGRNCI I URBANIZACIJA

Njena osnovna linija priče su dogodovštine i peripetije Petrovića kao jedne tipične jugoslovenske porodice i prosečnog socijalnog ambijenta Beograda kao grada i prestonice. Rodoljub Rođa je arhetipski lik u antologijskoj igri Vlastimira Đuze Stoiljkovića kao šarmantnog cinika i žovijalnog kolerika, oca porodice, sa adresom prebivališta na Karaburmi. Fun fact da je Novak Novak za istoimenu ulogu skicirao Dragutina Dobričanina, ali su mu zemljaci iz Kruševca, Đuza kao Rođa i Radmila Savićević kao majka Vuka zapravo bili bliži senzibilitetu kakvim će ih prijemčivim praviti. Zanimljivo je i da će potom dva najprepoznatljivija junaka domaće kinematografije Dimitrije Pantić (Nikola Simić, “Laf u Srcu” – “Tesna koža”) i Giga Moravac (Marko Nikolić, Bolji život) biti preuzeti generički modeli Rođe kao pravnika – službenika, ali i došljaka prve generacije pristiglog iz “Pržogrnaca” u veliki grad.

Novak Novak i Radivoje Lola Đukić bili su tzv “televizijski prvotvorci” koji su tek nepunih pola godine nakon eksperimentalnog tv signala (prizora Savskog mosta) te 1958. već početkom 1959. kreirali prvu jugoslovensku seriju “Servisna stanica”. Njihov gotovo decenijski zajednički rad tokom šezdesetih stvorio je beogradsku školu humora, a prvobitnu televizijsku burlesku evoluirao u društvenu satiru kakva je bila npr. njihova serija “Sačulatac” (1968). To je period gotovo apsolutne ideološke slobode u kulturi i umetnosti očitovan i ne samo kroz bodlje lista Jež, već prevashodno u crnom talasu u jugoslovenskom filmu, ali i kroz politički autoritet Zdravka Vukovića, tadašnjeg direktora Televizije Beograd. Kako navodi Ildiko Erdei, to je paralelno vreme televizije kao distribucije informacija i proizvodnje značaja u kontekstu modernizacije socijalističkog i stvaranja potrošačkog društva. Logična posledica je bila potreba postojanja igranog programa i humorističke redakcije. Televizijski iskorak iz radio formata “Veselo veče” i “Jovanovići – svakodnevica jedne naše porodice”. Do kraja šezdesetih, uspostavlja se kao dominantan, provincijski mentalitetni narativ oličen u nizu: “Parničari”, “Muzikanti”, “Ljubav na seoski način” i 1972. “Građani sela luga”. Istovremeno, početkom sedamdesetih “Diplomci”, ali pre svega “Ceo život za godinu dana” (serije iz 1971) prethodiće kao preduslovi sadržajne urbanizacije dramaturgije, čiji će zlatni standard do danas, postati potom “Pozorište u kući 1972”, “Otpisani” 1974 i “Grlom u jagode” 1975. Trivija da su te 1972 snimljeni još i “Majstori” sa Gidrom kao hibridni podžanr gradske periferije kakvu će slediti Kamiondžije iz 1973, odnosno “Prosjaci i sinovi” Televizije Zagreb emitovani tek 1984. I u toj poslednoj pojedinosti je ključ razumevanja sedamdesetih kao takvih i razlozima Novakovog resetovanja “Pozorišta u kući” na televizijski vodvilj pod firmom fabrikovane produkcije. Kako pojašnjava Ildiko Erdei, sedamdesete kao godine ekonomskog progresa (kredita) – spram ideologizovanih osamdesetih društvene nadogradnje pop kulture, bile su i vreme političke dekadencije započete studentskim demonstracijama 1968, potom Maspokom 1971, padom srpskih liberala 72’ i Ustavom iz 74’. U takvom ozračju “Pozorište u kući” će biti apolitično i nepretenciozno, zabavni šablon, predvidljivo ali prijatno. Predstava o jugoslovenskoj duhovitosti i dosetljivosti koja više podseća na stvarni život. Nešto naše, između uzorne američke serije “Gradić Pejton” i posledične češke “Bolnice na kraju grada” Jaroslava Ditla. Ponajviše kao bolja preteča svega što će “Bolji Život” do danas perpetuirati, i sa samo dve godine razlike između njegove prve epizode iz januara 1987 i poslednjeg Pozorišta u kući iz oktobra 1984.

ATAVIZIMI I EMANCIPACIJA

Novi direktor televizije Milan Vukos i urednik Mališa Marinković poveriće Novaku “Pozorište u kući” kao samostalni projekat bez Lole Đukića, dramski format u kome ne glume Mija i Čkalja. Kao follow up nove antropološke stvarnosti doma i porodičnih, starih navika novozaživele samoupravne srednje klase. Stambeno pitanje kao jugoslovenski san u periodu kada se samo u Beogradu zidalo 10.000 stanova godišnje, ali i kroz migracije selo-grad u njega doseljavalo 20.000 novopridošlica. Rad i nezaposlenost, slobodno vreme i potrošnja, atavizmi i emancipacija su soft klinč dva modela predratno – građanskog i ruralnog evolutivnog. Akcija i reakcija zasnovana pre svega na odnosu tašte Snežane Nikolajević izvanredne Olge Ivanović i konstante prisutnosti Vase S. Tajčića, Dragutina Dobričanina sa Rodoljubom Petrovićem – Đuze Stoiljkovića. Potom pre svega Olgom kao kćerkom Snežane Nikolajević i Rođinom suprugom – Stanislave Pešić koja će tada kao jedna od najperspektivnijih mladih domaćih glumica već posle osme epizode doći i zameniti Ljerku Draženović. To je bila prva tzv. rokada u glumačkoj podeli u jugoslovenskoj kinematografiji kao jedan od presedana što markira jedinstvenost Pozorišta. Dodatna pikanterija, danas intriga da je Mungosova (lik nadstojnika zgrade u tumačenju Bate Paskaljevića) žena Rajka Olga Stanisavljević bila zapravo prva supruga u stvarnom životu Đuze Stoiljkovića, da je Guta Dobričanin u trenutku snimanja serije imao samo 50 godina itd. Napokon poslednja iz te cele palete vrlo utemeljenih, nimalo nadrealnih likova, kućna pomoćnica iz nužde, a zapravo studentkinja sustanarka Tina – Ljilje Lašić, predstavlja triling ženskih likova koje sa Petrovićem sačinjavaju dramski okvir Pozorišta. Takvo etičko i estetsko oblikovanje kroz koncept tzv. kombinovane dnevne sobe jugoslovenskog domaćinstva, svojevrsni scenografski SFRJ regal portal, dodatno je naglašen originalnim saundtrekom. Uvodna “Dobro veče” song špica Sedmorice mladih i odjavna “Još jedan prođe dan” Ljube Kunatrića, kao i hit proistekao iz Rođine uzrečice “Boga mu poljubim” (Z. Simjanović, Z. Hadžimanov).

Neizostavno je spomenuti lik sina Borka (Goran Trifunović u prve tri, pa Maro Brailo u poslednje 2 sezone) kao povremenog dečijeg naratora dodatne eksplikacije, što će se kasnije često parafrazirati u domaćoj filmografiji. Poslednja, ali štaviše nimalo najmanje važna uloga, već spomenuta Rođina majka Vuka Radmila Savićević je zapravo prva u nizu ženskih epizoda: Ljiljana Ković, Vesna Pećanac, Mirjana Kodžić, Kapitalina Erić – danas i nama ovde zaboravljenih srpskih glumica. Odnosno i svih drugih: Čedomir Petrović, Predrag Tasovac, Dragan Laković, Dušan Jakšić, Pavle Minčić, Petar Slovenski, Aljoša Vučković, Slobodan Đurić, Bora Todorović, Slobodan Aligrudić, Gidra itd. Sve do Milene Dravić, Dragana Nikolića i Relje Bašića.

Postfestum, merilom gledanosti kao jedinom današnjom merom vrednosti, u ono doba šer serije je iznosio 94 odsto ukupne populacije u rasponima od 2,7 do 4,3 miliona gledalaca. Tokom 2000-ih dobila je čak dva rimejka: srpski u kome je Rođu igrao Dragan Bjelogrlić, i hrvatski, Leon Lučev, a zamalo pa Tarik Filipović. Na njenom tragu bila su i prva “Otvorena vrata” iz devedesetih, a po broju epizoda nadmašili su je jedino “Andrija i Anđelka”, odnosno “Državni posao”, kao serije koji bi kao svoj prauzor mogle da navode “Pozorište u kući”. Legitimni lendmark – ekvivalentni vršnjak Festa, Beogradskog (Newport) džez festivala i SKC-a Dunje Blažević.