Svakodnevno možemo čuti ili pročitati koje bi namirnice trebalo da forsiramo ili da izbegavamo kako bismo prevenirali kancerogena oboljenja. Međutim, koliko znamo o problemima i promenama u načinu ishrane koji nastaju tokom i nakon lečenja malignih bolesti?

Pravilan izbor načina ishrane u periodu pre, tokom i posle lečenja i te kako može omogućiti da se pacijent oseća bolje i da bolje podnese često dugotrajno lečenje. Tome u prilog govori i sve veći broj naučnih istraživanja, a najbolje savete u vezi sa ishranom u toku lečenja pacijent bi trebalo da čuje od svog lekara.

Na samom početku onkolog pacijenta upoznaje sa procesom lečenja koje je pred njim. Objašnjava mu šta podrazumevaju zračenje, hemioterapija, hormonska terapija ili biološka imunoterapija. Sve ove metode imaju za cilj uništavanje bolesnih ćelija. Međutim, tokom tih procesa bivaju oštećene i zdrave ćelije, što dovodi do nastajanja neželjenih efekata u svakodnevnoj ishrani. Gubitak apetita, promene telesne težine, suva usta, problemi sa zubima i desnima, promene ukusa i mirisa, vrtoglavica, povraćanje, proliv, zatvor i depresija samo su neki od njih. Mnogi od ovih neželjenih efekata, kažu stručnjaci, mogu se otkloniti ili ublažiti odgovarajućom ishranom.

Pravilna ishrana podrazumeva svakodnevan unos vitamina, minerala, proteina, ugljenih hidrata, masti i, naravno, vode. Nažalost, mnogim pacijentima zbog nuspojava koje prate bolest i lečenje adekvatna ishrana predstavlja težak zadatak.

Mnogima su zbog terapije poremećeni čulo ukusa, apetit i funkcionisanje organa za varenje. Mnogi se osećaju slabo, umorno, postaju neotporni na infekcije i zbog toga otežano podnose lečenje.

Rano pronalaženje i uspostavljanje pravilnog načina ishrane, prilagođene vrsti bolesti i tipu terapije, u velikoj meri može povećati šanse za oporavak.

Jelovnik pacijenta zavisi od toga da li je tokom lečenja podvrgnut hirurškom zahvatu, zračenju, ili hemioterapiji, ima li kakvih pridruženih bolesti i u kakvom je stanju uhranjenosti bio pre početka lečenja.

HIRURŠKO LEČENJE: Neuhranjenost može biti veliki problem kod pacijenata podvrgnutih hirurškom lečenju. Ukoliko je pacijent bio neuhranjen pre operacije, može imati komplikacije prilikom oporavka, kao što su slabo zarastanje rana i pojava infekcija. Da bi rana brzo zarasla i da bi se sprečila infekcija, neophodno je da pacijent u organizam unosi hranljive materije i energente.

Pacijentov odnos prema hrani zavisi i od dela organizma koji je bio zahvaćen operacijom. Kod pacijenata podvrgnutih operaciji vrata i glave može doći do komplikacija sa žvakanjem ili gutanjem, dok mentalni stres uzrokovan uklanjanjem tkiva može loše uticati na apetit. Kod pacijenata kojima je operacijom otklonjen deo stomaka može pak doći do osećaja sitosti pre nego što se pojede dovoljna količina hrane. Ukoliko su operacijom zahvaćeni organi koji luče neophodne hormone i hemikalije, može se desiti da organizam ne apsorbuje normalno proteine, masti, vitamine i minerale, dok nivo šećera, soli i telesnih tečnosti može postati nestabilan.

Srećom, postoje posebne metode nutritivnog lečenja koje mogu da pomognu kod ovakvih operacija i omoguće pacijentu da unese sve potrebne hranljive sastojke. Kao zamenu za čvrstu hranu stručnjaci, u zavisnosti od stanja u kome se pacijent nalazi, preporučuju hranljive napitke, ili određuju enteralnu ishranu (unošenje tečnosti pomoću slamčice direktno u stomak i creva), odnosno parenteralnu ishranu (ishranu pomoću katetera, direktno u krvotok). Pored toga, preporučuju izbegavanje gaziranih pića i hrane koja izaziva gasove (pasulj, grašak, brokoli, kupus, zelena paprika, krastavac). Pacijentima sa slabim apetitom savetuje se da povećaju unos vlakana u malim porcijama (kroz ovsene pahuljice, pasulj, povrće, voće i integralni hleb) i da piju puno vode.

HEMIOTERAPIJA: Hemioterapija podrazumeva korišćenje lekova koji sprečavaju rast ćelija raka, bilo ubijanjem tih ćelija, bilo zaustavljanjem njihove deobe. Međutim, zbog dejstva ovih lekova na zdrave ćelije u ustima i sistemu za varenje, hemioterapija, takođe, izaziva široku lepezu neželjenih efekata koji utiču na ishranu i varenje: anoreksiju, mučninu, povraćanje, proliv i zatvor, rane i bolove u ustima, promenu u ukusu hrane i infekcije. Ove tegobe otežavaju pacijentu da zadrži hranljive materije neophodne za obnovu krvnih zrnaca između ciklusa hemioterapije. Kod ovih pacijenata često se koriste hranljivi napici kao zamena za čvrstu hranu i enteralna ishrana (preko cevčice).

ZRAČENJE: Zdrave ćelije u blizini raka mogu pretrpeti oštećenje i prilikom terapije zračenjem. Postoje dva tipa zračenja: spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnje zračenje koristi mašinu izvan tela da pošalje zrake u pravcu raka, a unutrašnje zračenje koristi radioaktivne supstance koje se preko igle, katetera ili žice unose direktno na mesto žarišta, ili pored, gde se nalazi rak. Problemi sa ishranom nastaju često kod zračenja bilo kog dela sistema organa za varenje. Zračenja glave i vrata mogu izazvati anoreksiju, promene ukusa, suvoću usta, zapaljenje usta i desni, probleme sa gutanjem, grč vilice, karijes ili infekcije. Zračenje u predelu grudnog koša može izazvati infekciju jednjaka, otežano disanje, ezofagealni refleks (vraćanje sadržaja stomaka u jednjak), mučninu i povraćanje, a zračenje u predelu trbuha i karlice može izazvati proliv, mučninu i povraćanje.

I za pacijente podvrgnute zračenju važe do sada navedene metode nutritivne ishrane: hranljivi napici kao zamena za čvrstu hranu i enteralna ishrana, ali i promene u ishrani koje podrazumevaju male porcije tokom dana i unos određenih vrsta namirnica.

Imunoterapija ili bioterapija predstavlja lečenje od raka uz pomoć odbrambenog imunog sistema pacijenta. Supstance nastale u samom organizmu ili koje su veštački stvorene u laboratoriji koriste se da pojačaju, usmere ili obnove prirodne odbrambene mehanizme u organizmu za borbu protiv raka.

Najčešći problemi sa ishranom kod imunoterapije su: groznica, mučnina, povraćanje, proliv (dijareja), anoreksija i zamor. Ako se ovi neželjeni efekti ne saniraju, može doći do gubitka telesne težine i pojave neuhranjenosti, što može zakomplikovati oporavak (slabo zarastanje i infekcije). Nutritivno lečenje može otkloniti ili smanjiti neželjene efekte izazvane imunoterapijom i pomoći da se pacijent obezbedi hranljivim materijama potrebnim za podnošenje tretmana, da spreči gubitak kilograma i održi osnovno zdravlje.

LEČENJE MATIČNIM ĆELIJAMA: Jedna od terapija koja se primenjuje u lečenju malignih oboljenja je i transplantacija koštane srži i stem ćelija. Cilj ove metode lečenja je zamena i dopuna hematopoeznih ćelija (krvnih ćelija) koje su uništene u antikancerskim tretmanima – visokim dozama hemioterapije i zračenja. Stem ćelije (nezrele ćelije krvi) uzimaju se iz koštane srži pacijenta ili donora i skladište se u zamrzivač. Posle završenog lečenja hemioterapijom i zračenjem, odmrzle stem ćelije se vraćaju pacijentu putem infuzije. Posle nekog vremena, ove ponovo unete ćelije sazrevaju i postaju deo krvnog sistema organizma.

Pacijentima koji su se podvrgli transplantaciji neophodna je određena količina proteina i kalorija da bi podneli tretman i da bi se oporavili nakon njega, izbegli mršavljenje, da bi se odbranili od infekcije i održali osnovno zdravlje. Posle transplantacije, međutim, pacijenti su izloženi velikom riziku od infekcije. Velike doze hemioterapije i zračenja smanjuju broj belih krvnih zrnaca (ćelije koje štite od infekcija), te stručnjaci preporučuju pacijentima da izbegavaju određenu hranu koja može da sadrži opasne bakterije.

Nutritivno lečenje omogućava da se izbegne pojava infekcije bakterijama iz hrane i može pomoći kod otklanjanja neželjenih efekata u vezi sa ishranom, nastalih tokom procesa transplantacije. Posebne metode nutritivnog lečenja u toku transplantacije su: dijeta koja sadrži samo kuvana i barena jela uz izbegavanje sirovog voća i povrća, spremanje bezbedne hrane i specifičan dijetetski vodič (sastavljen u odnosu na vrstu transplantacije i vrste raka). Parenteralna ishrana (preko krvotoka) obavezna je par nedelja nakon transplantacije da bi se pacijentu osigurao unos kalorija, proteina, vitamina, minerala i tečnosti potrebnih za dobro zdravlje.

Svaki pacijent, naravno, predstavlja poseban slučaj i, u zavisnosti od terapije, ima poseban problem. O tome kako se izboriti sa gubitkom apetita, suvim ustima, mučninom, malaksalošću i anemijom i kako osnažiti organizam za dugu i tešku borbu, "Vreme zdravlja" otkriva u decembarskom izdanju.