Dve aktuelne beogradske izložbe – "Odrastanje u Kraljevu u 19. i 20. veku" i "Istorija = polovna budućnost" – pričaju o nekadašnjem detinjstvu. Obe se mogu videti u beogradskom Muzeju "25. maj", čiji naziv nosi uspomenu na nekadašnji Dan mladosti.

Izložba "Istorija = polovna budućnost" deo je kolekcije virtuelnog Muzeja detinjstva, umetnika i kolekcionara Vladimira Perića i istoričarke umetnosti i kustoskinje Milice Stojanov. Muzej detinjstva istražuje, sistematizuje i interpretira svedočanstva detinjstva – ambalažu, igračke, literaturu, garderobu, fotografije i druge stvari, većinom pronađene na buvljim pijacama, prvenstveno vezane za socio-kulturni prostor Jugoslavije. Na izložbi su prikazane fotografije, spomenari, igračke, ploča sa muzikom za decu iz šezdesetih godina… Stav njenih autora je da se istorija uvek sastavlja i prepravlja od raznih fragmenata, i to svaki put iz pozicije budućnosti. Zato autori vide prikazane predmete i kao svedočanstva prošlosti i kao materijal za umetničko stvaralaštvo.

SIMBOLI ODRASTANJA: Milica Stojanov objašnjava da su izložili "polovnu budućnost", odnosno upotrebljene, odbačene predmete i njihove priče i značenja akumulirane tokom istorije njihovog postojanja, od izvornog konteksta do buvlje pijace. "Njima je u okviru Muzeja detinjstva data važnost dokumenta za izgradnju određenog istorijskog narativa. Taj narativ nije uvek striktno rekonstruisan iz muzeološke pozicije i potrebe da verno prenesemo izvorni kontekst, već muzeološki i umetnički pristup funkcionišu u simbiozi, gde su važne informacije iz autentičnog konteksta, ali je važna i vrednost predmeta kao materijala za izgradnju umetničkog dela. Umetnička kontekstualizacija daje različita čitanja predmeta, a njihovo transponovanje u polje umetničkog često depersonalizuje predmet kao svedočanstvo, dajući mu vrednost strukturalnog elementa u okviru celine, kroz koju iskazujemo vlastita razmišljanja o prošlom, aktuelnom, budućem kontekstu."

Na primer, izložene igračke sa likom Paje Patka proizvedene su u jugoslovenskoj fabrici "Biserka" iz Zagreba, jedinoj sa licencom za proizvodnju igračaka sa likovima junaka "Volta Diznija". Muzej detinjstva ima svih devet modela Paje Patka koje je proizvela "Biserka". Neki od modela su veoma retki, kao što je Paja Patak za ruku ili prvi Paja Patak u nizu figura od ekspandovane gume. "Igračke sa likom Paje Patka, izvučene iz svoje anonimnosti posredstvom zemunske i beogradske buvlje pijace, svedočanstva su individualnih detinjstava, ali i šireg društvenog konteksta gde postaju simboli, evocirajući elementi ne samo individualne, već i kolektivne istorije, memorije, nostalgije, identiteta", kaže Milica Stojanov.

KRALJEVAČKA DETINJSTVA: Izložba "Odrastanje u Kraljevu u 19. i 20. veku" u Muzeju "25 maj" je gostujuća izložba Narodnog muzeja Kraljevo, čiji su autori Dragan Drašković, Mirjana Savić, Silvija Krejaković, Tijana Šibalić, Violeta Cvetanoska, Suzana Novčić, Predrag Radović i Jasmina Dražović. Izložba govori o odrastanju, vaspitanju, razvoju prosvete i školstva, fudbalu i muzici, i uticaju države i političkih ideologija tokom prethodna dva veka… Navodimo nekoliko detalja kao ilustraciju onoga o čemu kroz eksponate ova izložba govori.

Na primer, prema prvom Programu rada u zabavištu, donetom 1899. godine, osnovni zadatak zabavišta je "da malu decu u prvom dobu detinjstva sačuva od ulične besposlice i škode, i da ih što pravilnije vaspitava", a sve to "bez umora, prinude i suvišnog naprezanja". Igre moraju da budu različite i da se često menjaju, korisna znanja obuhvataju formiranje osnovnih pojmova "o telu i odelu, kući, jelima, domaćim i najobičnijim životinjama, bilju i kamenju u dvorištu, bojama i oblicima, glavnim pravcima i stranama sveta". Nastava čitanja i pisanja u zabavištu bila je zabranjena – dozvoljeno je pokazivanje slova iz slovarice i bukvara samo radi crtanja.

FUDBAL VS. KOMUNIZAM: Na kraju prve decenije prošlog veka, u Kraljevo je stigla moda fudbala. Školske vlasti nisu odobravale dečje šutiranje "balona od kože", strepeći da se fudbalom širi komunizam, i da odvlači pažnju od školskih obaveza. O popularnosti fudbala svedoči Miloš Kojić, nekadašnji učenik škole u Vitkovcu: "Jednog poznog jesenjeg dana pada kiša i sneg, vreme ne može biti gore. A mi igramo fudbal do iscrpljenja." Danas se u Kraljevu fudbalom organizovano bavi oko hiljadu fudbalera u pedesetak klubova, koji se takmiče u više liga, a mnoga deca su članovi juniorskih ekipa.

Šezdesetih godina u Jugoslaviji i Kraljevu se pojavio rokenrol i nastala je domaća zabavna muzika. Među poznatim kraljevačkim muzičarima tih godina bio je Diego Varagić, zatim braća Dragi i Žika Jelić iz YU grupe, Laza Ristovski, Slobodan Stojanović Kepa i Milorad Petrović Kimi iz Smaka, kao i najbolji džez bubnjar Jugoslavije, Lazar Tošić, koji su svi prve muzičke korake načinili u Kraljevu.

U posleratnoj Jugoslaviji mladi su bili angažovani u Savezu pionira i omladine, Savezu izviđača, Ferijalnom savezu, Savezu gorana, o čemu takođe ova izložba govori, kao i o saveznim i lokalnim radnim akcijama koje su bile sastavni deo svakodnevice mladih – Kraljevo je od početka 1945. do 1990. kada je završena jedna od poslednjih saveznih radnih akcija "Ibar", imalo čak 11.500 brigadista. Oni su nagrađivani udarničkim značkama, brigadirskim trakama i prigodnim ordenjem, koji su deo ove kraljevačke izložbe.

Obe izložbe Muzeja "25. maj" traju do 12. januara.