VREME | BR 560 | 27. SEPTEMBAR 2001
DR BOGDAN DENIĆ GOVORI ZA „VREME“: Terorizam – uzroci i izgovori
Umesto omaža sociologu i pacifisti Bogdanu Deniću (1929-2016) objavljujemo intervju koji je dao Vremenu 2001.
Bogdan Denić (1929-2015)
***
(Autor je profesor političke sociologije njujorškog državnog univerziteta, dugogodišnji saradnik više najznačajnijih instituta za međunarodna i strateška pitanja, uključujući i onaj Zbignjeva Bžežinskog, kao i Stejt departmenta.)
***
Osama Bin Laden brani reakcionarni klerofašistički poredak koji najviše ugrožava upravo to stanovništvo u čije ime on nastupa. Avganistanska, pakistanska i druga islamska sirotinja u zemljama koje su do sada štitile teroriste nisu došle u očajnu situaciju samo zbog nepravdi u svetu, nego i zbog reakcionarnih mera koje te vlade preduzimaju protiv svog stanovništva
Postoji opasnost da će američka intervencija, koja je apsolutno neminovna, zapravo zaobići glavne uzroke napada od 11. septembra. Razlog tome je ambivalentan i simbiotski odnos koji su američke i druge obaveštajne službe imale sa raznim terorističkim organizacijama, uključujući i krilo koje predvodi Bin Laden. To, manjinsko, krilo islamskih fundamentalista u krvavom je sukobu sa većinom islamskih vlada i najvećim delom organizovanog islama. Krvavi zločin u Njujorku i Vašingtonu nije muslimanski zločin kao što Aušvic nije hrišćanski zločin. Zločinci imaju imena i prezimena, a u ovom slučaju i čvrsto organizovane strukture. Zato je vrlo problematično da li vazdušni napadi mogu da obezglave ovu neman, a pogotovo da li mogu da je iskorene.
Važno je podsetiti se da terorizam u klasičnom smislu reči nije samo proizvod marginalnih ekstremista u Trećem svetu, nego da je bio podržavan – kad im je bio koristan – od mnogih vlada, uključujući ne samo Amerikance nego, da se podsetimo, i SFR Jugoslaviju, koja je u svoje vreme bila bezbedno utočište ne samo notornom međunarodnom teroristi Karlosu (1974) nego i teroristima iz RAF-a (1983), koji su bili obilato finansirani od strane istočnonemačke službe Štazi i sovjetskog KGB-a. Paradoksalno, ali istovremeno je ta Jugoslavija bila takođe žrtva terorističkih napada ekstremno-nacionalističke emigracije. Naše "trećesvetske" simpatije u vreme nesvrstanosti dovodile su nas Jugoslovene u situaciju da smo podržavali krvave despotske režime, kao i terorističke organizacije koje se skoro uvek kamufliraju kao "oslobodilački pokreti". To su razlozi zašto će ova predstojeća kampanja protiv terorizma biti puno temeljitija od pukih udaraca na talibanski režim i druge koji daju utočište terorističkim organizacijama. Po mom mišljenju, odbrana suvereniteta država koje kriju teroriste ili tamane velik broj svojih stanovnika, ili – kao u avganskom slučaju – stavljaju van zakona najmanje žensku polovinu svog stanovništva je neodrživa. U ovom trenutku odbrana ljudskih prava jača je politička i moralna karta nego pojam državnog suvereniteta.
Američka vlada se u ovom momentu igra sa merama koje znatno ugrožavaju građanska prava i slobode. Takve mere neminovno ugrožavaju ne samo muslimansko i arapsko stanovništvo nego i otežavaju neophodnu debatu o uzrocima i korenima terorizma. Teror je oružje slabih, očajnih i zavedenih i zbog toga jedna neophodna mera u borbi protiv terora mora da nametne pravednije rešenje problema Palestine nego što je sada Izrael spreman da prihvati. Da podsetim: ubijanje političkih protivnika, rušenje kuća, napadi na civile i nametanje naseljenika u palestinske oblasti kakve su Gaza i Zapadna obala ne mogu a da ne uzrokuju dalje napade protiv izraelskih vlasti i vojne sile. Izrael mora da ima garancije za bezbednost i mir, ali to ne uključuje pravo 30 izraelskih verskih fanatika da žive u Hebronu protiv volje 35.000 tamošnjih Arapa. To je nemoguće bez nesrazmerne upotrebe vojne sile.
Američki kontraudar, čak i sa podrškom ne samo NATO-a nego i velikog broja arapskih i muslimanskih država, morao bi biti samo početak jedne mnogo šire, sveobuhvatne kampanje koju, nažalost, Amerika sa svojim saveznicima nije – kako izgleda – voljna da vodi, pošto mira i bezbednosti za bogati sever u suštini ne može biti dokle god se razlike povećavaju.
Kad je sve to rečeno, moramo se podsetiti nekoliko stvari. Ovaj napad nije bio ni u ime niti u korist te sirotinje, niti palestinskog naroda, a čak niti protiv "globalističkih" nepravdi. Oni koji likuju – a nažalost ih ima – zbog ovog udarca protiv Amerike, zapravo likuju nad pojavom novog varvarizma koji ugrožava ceo svet. Osama bin Laden brani reakcionarni klerofašistički poredak koji najviše ugrožava upravo to stanovništvo u čije ime on nastupa. Avganistanska, pakistanska i druga islamska sirotinja u zemljama koje su do sada štitile teroriste nisu došle u očajnu situaciju samo zbog nepravdi u svetu, nego i zbog reakcionarnih mera koje te vlade preduzimaju protiv svog stanovništva. Zahtev talibana za čvrste dokaze o krivici Bin Ladena previđa činjenicu da je on otvoreno objavio rat Americi i zapadnom svetu i prihvatio odgovornost za niz terorističkih akcija do sada. Ali, to se neće i ne može rešiti bombardovanjem sa deset hiljada metara, nego će zahtevati i upotrebu kopnene vojske i time gubitke života. U ovom momentu opasnost od tih fundamentalističkih reakcionarnih snaga ne ugrožava u prvom redu SAD, nego i sve zemlje susede Avganistana, što je razlog da se u nizu srednjoazijskih bivših sovjetskih republika vode krvavi verski ratovi fanatika protiv sekularnih vlada. Ovo nije sukob civilizacija, olaka konstrukcija Semjuela Hantingtona, toliko draga našim i hrvatskim nacionalistima; ovo je rat međunarodne zajednice – sa svim njenim nedostacima – protiv terora koji ugrožava svaku mogućnost normalnog demokratskog društva. Ako je jasna razlika između Bin Ladena i istorijskog islama, to je da takvi ne dele islamsku tradiciju tolerancije prema drugim verama.
Bogdan Denić (1929-2016)
Bogdan Denić (Bogdan Denitch) je američki sociolog jugoslovenskog porekla, profesor emeritus na državnom njujorškom univerzitetu (City University of New York CUNY) i jedan od autoriteta za teme vezane za političke elite u socijalističkim zemljama.
Bogdan Denić je sin jugoslovenskog kraljevskog diplomate srpske nacionalnosti. Rođen je 9. avgusta 1929. kao Bogdan Denis Denić, u Sofiji, Bugarska.
Njegov otac je bio prisiljen na izgnanstvo od strane nacista. Bogdan je kraj Drugog svetskog rata dočekao u Beču kao borac australijsko novozelandskih jedinica u činu poručnika.
Otac Bogdana Denića je 1946. godine s porodicom iz Jugoslavije emigrirao u SAD.
Na njujorški univerzitet Bogdan se upisao 1947. Dok je studirao, istovremeno je radio najpre na dokovima Njujorka kao fizički radnik, pa kao kalfa mašinista i alatničar. Kao aktivista u Međunarodnog udruženja bravara bio je uključen u sindikat američkih metalaca.
Preselio se u San Francisko 1958. gde se uključio u otpor prema američkoj agresiji na Vijetnam i u borbu za ljudska prava, a kao član jedne od američkih socijalističkih partija bio je prijatelj i s crnačkim liderom Martinom Luterom Kingom. Kao borac za crnačka prava, hapšen je i zatvaran desetak puta, a dva puta je odležao i kao sindikalista.
Bio je jedan od osnivača i počasni predsednik Demokratskih socijalista Amerike i njihov delegat u Socijalističkoj internacionali. Po političkoj orijentaciji američki demokratski socijalista, bio je blizak američkom demokratskom socijalisti univerzitetskom profesoru Majklu Haringtonu, piscu knjige «Druga Amerika», za koju se veruje da je uticala na Dž. F. Kenedija, a održavao je bliske veze i sa švedskom Socijaldemokratskom partijom i sa meksičkom Partijom demokratske revolucije.
Denić se 1964. vratio u Jugoslaviji na pet godina, gde je radio terenska istraživanja, učestvovao u Praksisovoj Korčulanskoj letnjoj školi, a 1968. je obezbedio veliko istraživanje o elitama u Jugoslaviji. Vratio se u Njujork 1969, završio doktorat, odbranivši na Kolumbiji 1973. disertaciju iz politikologije o jugoslovenskim elitama i sociologiju na francuskoj Sorboni. Predavao je 1972. na Univerzitetu Jejl, a 1973. prešao na njujorški univerzitet, gde je ostao do penzionisanja 1994.
Autor je više knjiga i radova. "The end of the Cold War : European Unity, socialism, and the shift in global power" (1990); «The Legitimation of a Revolution the Yougoslav Case» (1976); "Society and social change in Eastern Europe (1978); «Etnički nacionalizam: tragična smrt Jugoslavije» (1996); «Dilema dominantne etničke grupe» (1988); «Opinion-Making Elites in Yugoslavia» (1973) «Kriza jugoslavenskog socijalizma» (1990)…
Od 1990. godine je istupao kao zagovornik ljudskih prava i protivnik nacionalizma u bivšoj Jugoslaviji. On je jedan od osnivača NGO Transition to Democracy (T.o.D.). Bio je član savetodavnog odbora zagrebačkog časopisa demokratske levice Novi plamen u kome su Zlavuj Žižek, Noam Čomski i drugi…
Pred kraj života Denić je četiri meseca godišnje živeo u Americi, a osam meseci u Superu na Braču, gde ima kuću, a gde je zajedno sa Zoranom Pusićem, predsednikom Građanskog odbora za ljudska prava i Antifašističke lige Hrvatske, organizovao Ljetnu školu demokracije.
