Ove godine navršava se dva veka od rođenja Anastasa Jovanovića, umetnika zahvaljujući kome danas znamo kako su izgledale mnoge ličnosti iz srpske istorije. Jedan od prvih srpskih fotografa i litografa, pionir primenjene umetnosti, obeležio je ali i zabeležio doba u kome je živeo. Dve stotine godina od rođenja ovog svestranog umetnika obeležavaju tri muzeja – Narodni muzej u Beogradu, Muzej grada Beograda i Muzej primenjenih umetnosti.

O Anastasu Jovanoviću dosta se zna, zahvaljujući pre svega njegovoj autobiografiji. Rođen početkom XIX veka, zanima se za štamparstvo i radi kao šegrt u prvoj srpskoj štampariji. Pažnju kneza Miloša privlači kada uspeva da napravi slova za štampanje prvog srpskog bukvara. Miloš ga šalje na školovanje u Beč gde se upoznaje sa novim izumom, fotografijom. Oduševljen, uspeva da nabavi "fotoaparat", a istovremeno počinje da se bavi i litografijom. Uspostavlja dobre odnose sa dinastijom Obrenović, a vrhunac njegove političke karijere je kada postaje upravitelj dvora kneza Mihaila. Zbog bliskih veza sa Obrenovićima, tokom smene dinastija i vladavine Karađorđevića onemogućen mu je povratak u Srbiju. To je i period Anastasovog najplodnijeg rada, a kroz njegov atelje u Beču prolaze knez Mihailo, kneginja Julija, Vuk Karadžić, vladika Njegoš, knez Danilo I, Kleopatra Karađorđević, patrijarh Rajačić, mitropolit Petar Jovanović, Toma Vučić Perišić, Kosta Cukić, Ilija Garašanin, kapetan Miša Anastasijević, Uzun Mirko, Milica Stojadinović Srpkinja, Branko Radičević, Ljuba Nenadović, Đura Daničić, Dimitrije Avramović …

NARODNI MUZEJ: Obeležavanje dva veka od rođenja Anastasa Jovanovića započeo je Narodni muzej u Beogradu izložbom "Slike građanskog društva" u Medija centru Odbrana. Predstavljeno je 37 radova, uglavnom litografija, na kojima se mogu videti portreti javnih ličnosti tog doba. Po rečima Evgenije Blanuše, autora izložbe, Anastas je bio višestruko talentovana ličnosti, izraziti predstavnik romantizma u srpskoj umetnosti, a njegov politički angažman vidi se u "Spomenicima srbskim".

Anastas Jovanović, živi dinamično posle školovanja i tada započinje prosvetiteljsko-politički program, tzv. "Spomenike srbske", u nameri da aktivno doprinese emancipaciji nacije i buđenju nacionalne svesti i kulture. Sve se dešava u doba romantičarskog zanosa, kada su dominantne teme iz nacionalne istorije. Dozvolu za izdavanje "Spomenika" je teško dobio od austrijskih vlasti, a prvi broj je oglasio putem plakata na kome je litografija Srba koji okružuju alegorijsku predstavu Srbije, u vidu spomenika – kao mlada žena sa krunom na glavi, u levoj ruci drži knjigu istorija Srbije, a desnom pridržava štit sa srpskim grbom i četiri ocila u krstu. Ideja je bila da se objavi 12 svezaka, svaka sa po četiri litografije – tri portreta i jednom istorijskom kompozicijom, kaže Evgenija Blanuša, dodajući da su, nažalost, zbog malog tiraža objavljene samo četiri sveske. Danas su u više primeraka sačuvane sve litografije iz edicije "Spomenici srbski", a sačuvan je i manji broj kolorisanih primeraka.

MUZEJ GRADA BEOGRADA: Većina Anastasovih dela dospela je u muzeje zahvaljujući njegovim naslednicima, ćerci Katarini, kao i njenom imenovanom nasledniku inženjeru Savi Veličkoviću. Najbogatija kolekcija umetničke i privatne zaostavštine čuva se u Muzeju grada Beograda. Fond Anastasa Jovanovića čini 1575 predmeta od kojih su 723 originalna talbotipska snimka (pozitiv i negativ), preko sto fotografija, 71 stereoskopski snimak; 39 fotografija na staklu, 210 litografija; 22 akvarela; 165 crteža i mnogobrojna pisma i lični predmeti. Na izložbi koja će biti otvorena krajem oktobra u Konaku kneginje Ljubice publika će moći da vidi umetnička dela, od fotografije preko crteža do litografije. Biće izložen i deo predmeta iz umetnikove lične zaostavštine.

Izložbu će pratiti katalog, kao i niz pratećih programa – predavanja, promocija knjiga, radionica i muzičkih manifestacija, a biće objavljena i monografija "Identitet i mediji: umetnost Anastasa Jovanovića i njegovo doba", kojom, po rečima Danijele Vranušić, kustosa, "Muzej grada Beograda želi da se dostojno oduži umetniku i vrsnom vizuelnom hroničaru vremena, koji je svojim stvaralaštvom prenosio evropsko iskustvo na tlo mlade srpske države i tako postao kreator vizuelnog, modernog imidža obnovljene Srbije." Iz bogatog opusa Anastasa Jovanovića, kaže Danijela Vranušić", posebno se izdvaja veliki broj portreta tadašnjih vladara. Živeći u sredini visoko razvijene reprezentativne kulture, on je dobro razumeo moć vladareve slike kao jednog od najvažnijih sredstava širenja političkih ideja, patriotskih osećanja i nacionalne svesti. Kako je izostanak sa javne scene dinastije Obrenović u Srbiji mogao dovesti do pada u zaborav i gubitka sećanja na prognane kneževe, Jovanović je kao odan, privržen i propagandno delatan umetnik kontinuirano proizvodio likove kneza Mihaila u cilju održanja aktivnog sećanja na izbeglu vladarsku dinastiju. Nesumnjiva umetnikova odanost Obrenovićima uslovila je veliku produkciju vizuelnih predstava članova dinastije."

MUZEJ PRIMENJENE UMETNOSTI: Najmanje poznat deo Anastasovog stvaralaštva je dizajn, pa će Muzej primenjene umetnosti prikazati na izložbi kolekciju nacrta za upotrebne dekorativne predmete sakralne i profane namene. Najvećim delom je u pitanju stoni pribor – samovari, čajnici, ibrici, poslužavnici, različite posude, zatim pribor za dekoraciju enterijera – kandelabri, svećnjaci, putiri, fotelje, kao i delovi odeće. Pretpostavlja se da su nacrti rađeni za naručioce iz Srbije, kao i za pravoslavno stanovništvo Beča. Nažalost, pošto predmeti nisu sačuvani, biće izložen i deo srebrnine Muzeja primenjene umetnosti, da bi se, po rečima mr Jelene Perać, muzejskog savetnika i autora izložbe, videli uzori, uticaji i formativni okviri u kojima je Anastas stvarao.

"Bilo mi je bitno da istaknem jednu ličnu Anastasovu crtu, koja dobro oslikava položaj umetnika tog vremena. On pripada novom tipu umetnika čije je delovanje prvenstveno odredilo umetničko tržište koje se razvija još od XVIII veka, ali naročito od XIX veka. Bio je vrlo pragmatičan, prvenstveno poslovan čovek i to se može videti na osnovu sačuvanih dnevnika. Imao je vrlo razgranatu mrežu poverenika koji su prodavali njegove litografije, ikone, ramove. Pritom, bio je umetnik koji je prepoznavao nove tendencije u umetnosti, kada počinje ono što mi danas zovemo primenjena umetnost i dizajn, dakle umetnik koji je shvatao da razvoj umetničkih zanata ide upravo u tom pravcu. U Beču se prva akademija primenjene umetnosti otvara tek šezdesetih godina XIX veka, ali na samoj likovnoj akademiji gde se Anastas školovao bila je već prepoznata veza o potrebi povezivanja umetnosti sa industrijom, trgovinom… odnosno sve ovo što čine današnji dizajneri", kaže Jelena, dodajući da Anastas živi u današnje vreme, bio bi najveći haj-tek umetnik.

Kako je izgledao Marko Kraljević

Anastas je samostalno kreirao danas dobro poznati lik Marka Kraljevića, junaka narodne poezije, kao lice sa istaknutim brkovima, snažne figure sa buzdovanom u desnoj ruci, odeven u atilu i zaogrnut plaštom, saznajemo od Danijele Vranušić. Hajduk Veljko Petrović je poginuo pre nego što je fotografija otkrivena, tako da se nije znalo čiji je zapravo lik za koga mi smatramo da predstavlja ovog junaka Prvog srpskog ustanka. Fotograf Goran Malić otkrio je da se u stvari radi o portretu Petra Vukotića, tasta kralja Nikole, koji je sa Njegošem dolazio u Anastasov atelje u Beču. Za čuvenu litografiju Srbi oko pevača, koja je kao prigodna kompozicija patriotskog sadržaja uživala veliku popularnost i postala poznata kao Srbi oko guslara, lik pevača je pozajmljen od Petra Zubana, prijatelja Vuka Karadžića.