Izložba
Poseta Gani, 1961.
Potencijal nasleđa
Kako i zašto je došlo do brisanja vrednosti društvene solidarnosti, i šta možemo da uradimo da ih ponovo uspostavimo na suštinski, a ne samo nominalan način – pitanja su koja otvara izložba "Tito u Africi"
U Muzeju Jugoslavije u toku je izložba "Tito u Africi: slike solidarnosti". Njen domaćin ističe da je nastala zahvaljujući saradnji stručnjaka okupljenih oko međunarodnog projekta "Socijalizam postaje globalan". Naime, Radina Vučetić, profesorka na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu, i Pol Bets, oksfordski profesor, predložili su da se u okviru projekta organizuje izložba koja će domaćoj i međunarodnoj javnosti ponuditi još jedno čitanje foto arhive Muzeja Jugoslavije koja se odnosi na materijal iz šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, snimljena tokom putovanja predsednika Jugoslavije Josipa Broza Tita i njegove supruge Jovanke Broz po zemljama Afrike, članicama Pokreta nesvrstanih.
Za izložbu "Tito u Africi: slike solidarnosti", kustoskinje Ana Sladojević i Mirjana Slavković odabrale su 130 fotografija, filmske zapise, poklone koje su primali Tito i Jovanka, izvode iz pisanja afričke štampe o ovim posetama, i razna dokumenta koja objašnjavaju kontekst vremena. I mada se najveći broj snimljenih aktivnosti odnosi na zvanična dešavanja koja domaćini priređuju za visokog gosta, brojne su i uzbudljive fotografije koje beleže slobodne, posebne trenutke u okviru tih poseta – obilazak arheoloških i istorijskih lokaliteta i muzeja, boravak u prirodi ili u lovu, susrete sa radnicima na radnim mestima ili običnim ljudima u svakodnevnim aktivnostima, na ulici, u selima…
Neda Knežević, direktorka Muzeja Jugoslavije ističe poklone, kao najlepši izraz Titovih kontakata sa liderima afričkih zemalja. S obzirom da su brojni, od njih su stvorene muzejske kolekcije predmeta od slonovače, srebra, i odlikovanja. "Nemali broj tih poklona predstavlja deo nacionalnih baština zemalja iz kojih potiču, poput tri vaze od alabastera iz Džoserove piramide ili rimskog mozaika iz Tunisa, i oni su ujedno među najstarijim predmetima po vremenu nastanka u fondovima Muzeja Jugoslavije. Pored umetničke i materijalne vrednosti, oni danas imaju još jednu vrednosnu dimenziju – svedoci su zanimljivih i neponovljivih dešavanja iz druge polovine 20. veka, svedoci vremena u kome je jedna zemlja, iako i tada mala, imala veliku ulogu u svetskim previranjima."
Dve su komponente ove izložbe: društvene vrednosti solidarnosti i antikolonijalizma, i prezentacija međudržavnih susreta na najvišem nivou. Vrednosti o kojima je reč, bile su zajedničke zemljama Trećeg sveta sa kojima je Jugoslavija šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka delila uverenja i ciljeve. Ana Sladojević podseća da su "vrednosti antifašizma, ali i antikolonijalizma i solidarnosti, nestale iz našeg javnog diskursa kad i socijalistička Jugoslavija". Ali, s obzirom da "se nasleđe stalno iz početka konstruiše i stvara, tako se i društvene vrednosti koje se kroz njega plasiraju, ili afirmišu ili padaju u zaborav. U tom smislu je moć, ali i odgovornost, institucija poput muzeja izuzetno velika, posebno zato što se muzejima – prema svim skorijim istraživanjima – i dalje veoma veruje. Plasiranjem određenih vrednosti, oni i doslovno modeluju jedno društvo."
Izazov kustoskinja je bio, kaže Ana Sladojević, kako interpretirati fotografije iz muzejskog fonda. "Jer, kao što je poznato, naši posetioci, posebno mlađe populacije, često ne znaju ni ko je bio Josip Broz Tito, kakve su bile okolnosti blokovske podele sveta i Hladnog rata, niti da su brojne zemlje Afrike izvojevale nezavisnost od kolonijalne vlasti tek šezdesetih godina 20. veka. Upravo uvidevši diskrepanciju između onoga što je vidljivo na ovim fotografijama i događaja koje su zabeležile a o kojima se ne zna, odlučile smo da izložbu koncipiramo na njihovom kontekstu. Ujedno, namera nam je bila da izložbom ukažemo na potencijal nasleđa – sagledanog kroz predmete, kontekste i reprezentacije – što bi doprinelo prepoznavanju, reafirmaciji i redefinisanju društvenih vrednosti koje su nadnacionalne, anti-rasističke i koje se bore protiv ksenofobije." Otud i nedvosmislena pitanja njihove postavke: kako i zašto je došlo do brisanja ovih vrednosti? I šta možemo uraditi danas da ih ponovo učinimo svojima na suštinski, a ne samo nominalan način?
Izložba je otvorena do 3. septembra. Nakon toga je najavljena u Muzeju "Pit Rivers" u Oksfordu i u kalifornijskom Muzeju Vende.
Abu Simbel
Predsednik Tito sa suprugom Jovankom, fotografisan na brodu ispred hrama u Abu Simbelu, Egipat 1962. Državničke posete odigravale su se u sklopu formalnih, protokolarnih procedura. Zemlja domaćin je bila zadužena za kreiranje programa posete, kroz koji su se predstavljali njeno kulturno nasleđe, politička samostalnost i stabilnost, ekonomski kapaciteti, tehnološki razvoj i dr. Mnoge fotografije iz fonda Muzeja Jugoslavije uglavnom beleže različite inscenirane segmente ovih poseta, sa retkim, ali ipak prisutnim momentima predaha, kao na ovoj fotografiji, u kojima je upečatljiva neposrednost koju Jovanka i Josip Broz ispoljavaju u susretu sa domaćinima.
Predsednik Naser tokom krstarenja sa predsednikom Titom po Crvenom moru, Egipat 1962.
Odnos saradnje i međusobnog poverenja, koji se od pedesetih godina 20. veka gradio između Josipa Broza Tita i egipatskog predsednika Gamala Abdela Nasera, na mnogo načina je obeležio slike o Africi koje su ostale zapamćene u jugoslovenskom javnom diskursu. Razmena iskustava, znanja i tehnologije dovela je brojne egipatske studente u Jugoslaviju, kao i jugoslovenske lekare i inženjere u Egipat. Ova vrsta saradnje postojala je i sa drugim zemljama, od kojih je prva bila Etiopija, u kojoj se već pedesetih godina 20. veka okuplja znatan broj Jugoslovena poslatih u sklopu tehničke razmene i pomoći u razvoju etiopske privrede i infrastrukture.
Scena sa puta za Konakri, Gvineja 1961.
Dva najduža i najbitnija boravka Josipa Broza Tita u zemljama Afrike odigrala su se 1961. i 1970. godine. Scena snimljena 1961. tokom Titove "afričke turneje" prikazuje ulične panoe u Gvineji. Jugoslavija je približena javnosti kroz fotografije posete gvinejskog predsednika Sekua Turea ovoj prijateljskoj zemlji, kao i fotografije demonstracija na ulicama jugoslovenskih gradova povodom ubistva Patrisa Lumumbe, prvog demokratski izabranog premijera DR Konga. Iste godine u septembru, nakon ovog opsežnog putovanja Josipa Broza Tita, u Beogradu je održana prva Konferencija Pokreta nesvrstanih.
Sa defilea vojske, omladine i pionira, priređenog u čast predsednika Tita u oblasti Kindija, Gvineja 1961.
Titove posete bile su veoma dobro medijski propraćene, a njegova reputacija kao solidarnog državnika, na strani "malih zemalja", donela mu je veliku popularnost u Africi. Tokom zvaničnih susreta, i domaćini i gosti trudili su se da ostave što bolji utisak, koristeći medijski publicitet da istaknu bliskost političkih stavova i obostranu podršku. Dočeci Josipa Broza Tita u zemljama Afrike, kao i dočeci nekih od lidera Pokreta nesvrstanih u Jugoslaviji, poput Hajla Selasija I, Gamala Abdela Nasera, Kvamea Nkrumaha i drugih, obeležili su sećanje na ovaj period jugoslovenske spoljne politike.
Poseta Gani, 1961.
(slika sa vrha teksta)
Ukoliko se oslonimo samo na vizuelnost državničke fotografije, koja često ponavlja već postojeće modele, postoji opasnost da nam promaknu njena brojna značenja, i čak da je protumačimo na sasvim pogrešan način u odnosu na njene izvorne motivacije. Na primer, u mnogim zemljama Afrike nakon dekolonizacije, tradicionalni simboli moći, poput tkanina koje prenose kompleksne poruke, oglavlja ili – u ovom slučaju – kraljevskog suncobrana, postali su deo diplomatske i državničke razmene, nadilazeći svoju inicijalnu svrhu. Kvame Nkrumah je bio među prvim afričkim liderima koji je sa namerom koristio određene simbole koji potiču iz tradicije, sa dvora Ašanti (Gana). Upotreba kraljevskog suncobrana je u ovom kontekstu gest uvažavanja značaja samog gosta. Ukoliko, međutim, ne bismo poznavali njegovu svrhu, mogli bismo da fotografiju tumačimo kao kolonijalnu prema samoj njenoj koreografiji.
