Režisera, animatora, strip autora, karikaturistu, ilustratora Borivoja Dovnikovića Bordu upoznala sam u Zagrebu, u proleće 2013, kada sam se tamo obrela u nameri da intervjuišem protagoniste slavne Zagrebačke škole crtanog filma. Bordo mi je predložio da se nađemo ispod njegovog stana, u baru “Paprika”, u kvartu Dubrava, do kojeg se stiže dužom vožnjom plavim purgerskim tramvajem. Radoznalog i veselog pogleda, dugo mi je, uz kavicu i rakijicu, pričao o svojoj crtanofilmskoj avanturi, započetoj 1950, kada je bio jedan od animatora u realizaciji prvog jugoslovenskog dugometražnog filma Veliki miting.

“Praktički sam rođen sa grafitnom olovkom u ruci. Kada je u Hrvatskoj formirana vlada NDH, moja porodica je iz Čepina (selo u Slavoniji) prebegla u Srbiju, i sećam se da sam u izbeglištvu samo crtao, kao da je u tom činu bio spas”, poverio mi je tada.

Fadil Hadžić, ambiciozni urednik “Kerempuha”, primetio je talenat mladog saradnika tog zagrebačkog humorističkog lista i predložio mu saradnju na realizaciji prvog jugoslovenskog animiranog filma Veliki miting, koju su predvodili vrsni strip crtači onog vremena: braća Valter i Norbert Nojgebauer. Bio je to pionirski projekat, jer niko od saradnika na filmu nije imao iskustvo u animaciji. Sami su se snalazili kako su znali i umeli, koristeći jedini priručnik o pravljenju crtanih filmova koji su dobili iz SAD. Bordo će kasnije izjaviti da je mnogo naučio od ovih umetnika koji su radili u ključu diznijevske estetike.

Bordo se bavio animacijom više od 50 godina. Do danas je napravio, i kada to kažem mislim da je nacrtao, napisao i režirao, preko trideset kratkometražnih filmova za Zagreb film. Iz tih eksperimenata rođeni su pravi dragulji animirane jugo-produkcije u vidu kratkih poetičnih, duhovitih, pesimistično-meditativnih i u likovnom izrazu inovativnih filmova koji putuju na prestižne međunarodne filmske festivale i dobijaju mnogobrojne nagrade.

Šezdesetih godina prošlog veka u Zagreb filmu počinju da samostalno režiraju mnogi vodeći crtači i animatori iz studija (Bordo, Grgić, Dragić). Mladi autori žele da obrađuju savremene teme koje muče modernog čoveka, pokušavajući da za njih stvore novu izražajnu formu. Animatori iz Zagreba postaće jedinstveni po načinu realizacije crtanih filmova: u nekoj vrsti brain storming-a, menjali su se u ulogama crtača, scenarista, animatora, režisera, scenografa – gotovo da su svi sve znali da rade.

U takvoj radnoj atmosferi Bordo potpisuje prvi autorski film Lutkica (1961), za kojim će uslediti Bez naslova, Ceremonija, Znatiželja, Krek, Ljubitelji cvijeća, Putnik drugog razreda, N.N., Škola hodanja, Jedan dan života, Uzbudljiva ljubavna priča. U međuvremenu realizuje edukativno-didaktičke crtane filmove, crta stripove, karikature i ilustracije, animira reklame. Krajem šezdesetih izjavljuje za “Filmsku kulturu”: “Za mene je crtani film bio i ostao isključivo radost i zato sam u sve poduhvate ulazio poveden isključivo veseljem, a ne nekakvom smišljenom pretenzijom ili tezom. Polazim od najjednostavnijih kategorija kao što su geg, obična linija, crtež bez komplikacija – zato što smatram da se upravo najjednostavnijim sredstvima svakom gledaocu može otkriti i najveća tajna.” Kada sam pitala italijanskog istoričara i kritičara animiranog filma Ɖanalberta Bendacija (a ni njega više nema) za mišljenje o Dovnikovićevom opusu, rekao mi je: “Bordo je čovek koji je napravio neobično veliki uspeh praveći filmove o običnim, malim ljudima.”

Američki režiser i animator Fred Volf će 1968. godine za film The Box dobiti Oskara u kategoriji za kratki animirani film. Ta činjenica ne bi bila neki naročit kuriozitet da se ne zna u kolikoj meri ovaj film duguje Bordovom ostvarenju Znatiželja, filmu o “toj ljudskoj bolesti kojoj do današnjih dana nije pronađen lek”. Iz beline pozadine, koja po teoretičaru filma Midhatu Ajanoviću “predstavlja sve i ništa”, izranjaju disparatni likovi (vojnici, turisti, biciklista, sveštenik, deca) koji pokušavaju da provire u sadržaj papirnate kese koju umorni sredovečni protagonista drži pokraj sebe, na klupi. Ideja za film se rodila u bifeu Zagreb filma, nakon što mu je kolega Boris Kolar ispričao identičan privatni događaj.

Bordo će 1983. godine objaviti priručnik za animaciju Škola crtanog filma (preveden na bugarski, češki i francuski), koji je ubrzo postao službeni priručnik za studente FAMU u Pragu. U podužem uvodu Ranko Munitić knjigu preporučuje ne samo animatorima, jer im je iznimno potrebna, već posebno kritičarima animiranog filma, kako bi konačno shvatili u čemu se crtani film razlikuje od nekog drugog filma i o tome pisali na stručan način. Meni je iz te knjige najdraže poglavlje o oduvek mi nedokučivom animacijskom terminu tajming, “tom osjećaju koji je bitna odlika vrsnog animatora. Tajming znači rešavanje vremenskih odnosa između pojedinih sekvenci, scena, pokreta u filmu. Nema dobrog animatora (bez obzira o kakvom se crtaču radi) bez osjećaja za tajming. Crtač osrednjih kvaliteta može biti dobar animator ako ima osjećaj za tajming.”

Voleo je da putuje, da se druži, bio je gurman. Voleo je i Beograd, i pred njegov poslednji boravak u našem gradu, u jesen 2013, kada smo mu na Međunarodnom salonu stripa upriličili retrospektivu njegovog opusa, od stripa, karikature i ilustracije pa do projekcije animiranih filmova, pisao mi je: “Polako u glavi sastavljam popis osoba s kojima bismo se sastali izvan službenog programa (rođaci, prijatelji, kolege). Da o restoranima i mojim gastronomskim snovima i ne govorim.”