Američka filmska akademija je ove godine napravila prijatan presedan dodelivši četiri Oskara južnokorejskoj opakoj društvenoj satiri Parazit, koja će ostati zabeležena u analima te institucije kao prvi strani film koji je ikada odneo nagradu za najbolji film godine. Ali takva prijatna iznenađenja nikako da se dogode u kategoriji animiranog filma.

Ove godine je za prestižnu holivudsku nagradu konkurisao rekordan broj od 32 dugometražna crtana filma, proizvedena u SAD i Evropi, poneki u Kini i Japanu, a mnogi su nezavisne produkcije, višestruko nagrađivani na međunarodnim festivalima. Neki od najzanimljivijih su japanski Weathering With You, belgijski This Magnificent Cake!, francuski I Lost My Body, španski Klaus. Na konačnu listu pet nominovanih dugometražnih filmova dospeli su samo francuski i španski film, dok su Toy Story IV, How to Train Your Dragon: The Hidden World i The Missing Link iz američkih studija Pixar / Disney, DreamWorks i Laika.

RUKA TRAŽI VLASNIKA

Naime, poslednjih deset godina Američka akademija dodeljivala je nagrade samo dugometražnim animiranim ostvarenjima izašlim iz Diznijeve ili Piksarove fabrike snova. Na taj način je supremacija kompjuterski generisanih 3D junaka iz nastavaka Priče o igračkama (Toy Story), Frozen, Coco ili Brave nametnula stereotip narativnog i vizuelnog klišea koji, čini se, veoma odgovara konzervativnom ukusu članova Akademije. Jedan njen anonimni član iz branše producenata (kome, kako sam kaže, u poslednjoj godini ništa ne ide dobro ni na privatnom ni na profesionalnom planu) podelio je post festum sa čitaocima revije "Hollywood reporter" svoja brutalno iskrena opažanja u vezi s nominovanim filmovima: "Čoveče, kakva dosada! Umoran sam od franšize filmova tipa industrijske supe kao što je Toy Story IV. I Lost My Body bio bi bolji u formi igranog filma – u tom smislu bi mogao da ima više specijalnih efekata i bio bi dinamičniji. Glasao sam za The Missing Link jer mi je barem ulivao neku nadu."

Ove godine su mnogi evropski ljubitelji animacije polagali nadu da će smeli film o odsečenoj ruci u potrazi za vlasnikom I lost my body, izvrsno francusko ostvarenje Žeremija Klapena rađeno u kombinovanoj CG tehnici, možda ipak dobiti statuetu, ali eto, to se nije dogodilo. Oskar je ponovo (nakon devet godina od trijumfa Toy Story 3), završio u vitrini Piksara, te tako najnoviji konvencionalni Toy Story 4 potvrđuje po ko zna koji put da se dugometražni animirani film, barem u Holivudu, nikada neće osloboditi etikete proizvoda namenjenih isključivo dečjoj zabavi.

Kada je 2017. godine vanvremenska lepota crtanog filma Crvena kornjača holandskog reditelja Mihaela Dudoka de Vita ostala bez nagrade (koja je otišla u ruke Diznijeve Zootopije), pisala sam Tomu Situ, članu Upravnog odbora Američke filmske akademije sa početka teksta. Na moju ironičnu konstataciju u smislu "Čoveče, kakva dosada!", te kako po ko zna koji put još jedan proizvod Diznijeve fabrike u kojem životinje pričaju trijumfuje nad vizuelnim i dramaturškim dahom svežine jednog evropskog dugometražnog filma bez dijaloga kakav je Crvena kornjača, dobronamerni Sito mi je odgovorio: "Vaša opaska mi liči na elitizam, u najmanju ruku mi zvuči zlonamerno", otpisao mi je, "pa se ja, kao član Akademije, osećam uvređeno. Ali setite se da smo mi, ti isti članovi Akademije, Crvenoj kornjači iste godine dodelili nagradu Eni."

Sudbinu Kornjače Dudoka de Vita doživeli su svi inostrani dugometražni animirani filmovi nominovani za Oskara u poslednjih dvadeset godina, da nabrojim samo neke izuzetno dobre: Loving Vincent Kobiela i Welchman, The Breadwinner Nora Twomey, My Life as Zucchini Claude Barras, Boy and the World Alê Abreu, When Marnie Was There Hiromasa Yonebayashi, The Tale of Princess Kaguya Isao Takahate i Song of the Sea Tom Moore-a, ili Isle of Dogs Wes Andersona, dok su kući nagradu odnela samo dva filmska ostvarenja: Mijazakijev Spirited Away (2002) i Parksov Wallace and Gromit (2005). Američki Oskar, barem u kategoriji dugometražnog animiranog filma, na kraju ipak ostaje nagrada na lokalnom nivou, koja uvek iznova slavi estetska i narativna rešenja mejnstrima proizvedena kod kuće.

FORMA KOJA SE NE ISPLATI

Neznatno drugačija situacija je u kategoriji kratkometražnih animiranih filmova gde je u poslednjih dvadeset godina osam Oskara otišlo van granica Sjedinjenih Država. Jedan od razloga je finansijske prirode i leži u tome što se autorski kratki animirani film ne neguje u tolikoj meri, kao što je to slučaj u Evropi, Kanadi, Kini ili Japanu. Jednostavno, ta umetnička forma se ne isplati, te ih tako u američkim bioskopima dodeljuju kao diskretnu pratnju pred projekciju dugometražnog filma.

Sa druge strane, autori kratkometražnih animiranih filmova, nesputani stegama producenata i tržišnim zahtevima, slobodni su da kroz svoja dela pokažu ono što ih najviše interesuje i dotiče, bilo da se radi o eksperimentisanju u novim tehnikama, tretiranju gorućih socijalnih problema, elaboraciji sopstvene prošlosti, odnosu prema bolesnima i marginalizovanima, pretakanju literarnih dela u filmsku formu. Na ovogodišnju najužu listu od deset filmova ušlo je nekoliko izuzetnih ostvarenja, koja, nažalost, ipak nisu uspela da se nominuju. Zaslužuju da ih makar ovde pomenemo: Fizika tuge bugarsko-kanadskog reditelja Teodora Uševa, melanholični, vizuelno magistralan film, rađen u tehnici enkausta i baziran na istoimenom volšebnom romanu Georgija Gospodinova, kao i osebujan portugalski Ujak Thomas, rediteljke Regine Pessoa, koji kroz mešavinu stop motion i 2D animacije ispreda dirljivo sećanje o neobičnom odnosu autorke i njenog tajanstvenog ujaka.

Američki Kitbull Rosane Sullivan, francuski Memorable Bruna Colleta, češki Daughter Darie Kaščeve, američki Hair Love Matthew A. Cherry-ja i američko-kineski Sister Siqi Song su ove godine nominovani za Oskara, od kojih su tri režirale žene. Tri filma su rađena u sve popularnijoj stop-motion tehnici (lutke od lateks pene u Memorable, od filcovane vune u Sister ili od kaširanog papira u Daughter), dok su ostala dva u klasičnoj, kompjuterski generisanoj 2D tehnici. I kao da su bili u nekoj vrsti međusobnog dijaloga, obrađujući teme usamljenosti, empatije, memorije, porodičnih odnosa, odnosa sa bolešću, sa naglaskom na ljubavi za bližnjeg, razumevanju, prihvatanju drugog i drugačijeg. Oskara je odneo politički korektan američki film Hair Love u režiji Matthew A. Cherry, bivšeg afroameričkog ragbiste. Rađen u jednostavnoj 2D tehnici, film priča o ocu koji, u odsustvu bolesne supruge, preuzima brigu oko nege neukrotive kose njihove kćerke. Kroz hvatanje u koštac sa problemom oko obuzdavanja kćerkine kose, film zapravo pretresa problematike vezane za nikad prevaziđene rasističke probleme u savremenom američkom društvu, odnose u savremenoj crnačkoj porodici, te prihvatanja sopstvenog ideala lepote u odnosu na hegemoniju belačke, sa finalnim akcentom na ljubavi i poštovanju.

Eksperimentalni, apstraktni i nenarativni kratki animirani filmovi teško da će ikada moći da se nađu na spisku nominovanih za Oskara jer konzervativna i pragmatična Američka akademija nikada nije marila za larpurlartizme bilo koje vrste. Sa druge strane, nagradiće one autore koji kroz svoje filmove uspeju da razviju univerzalnu priču sa efektnom poentom, bez obzira na korišćenu tehniku. Pre par godina ironični francuski istoričar animacije Olivier Cotte je sintetizovao: "Dobar je onaj film u kome mačka juri miša. Ili onaj koji raspreda o porodičnim odnosima i u kome se lica vide u prvom planu. Ili poneki estetizovan, ali narativan." Dobar je, kao kandidat za Holivud. Nema u svemu tome ničeg lošeg, naprotiv, i moja osmogodišnja kćerka je odlepila na Kitbull, jedino što program iz godine u godinu postaje sve predvidljiviji i dosadniji.

Ljubitelji animacije, međutim, odavno znaju da sadržajno i vizuelno smele, inovativne filmove mogu otkriti najpre na evropskim platformama, prateći nagrade koje, na primer, dodeljuje Bafta u Engleskoj, César u Francuskoj, ili međunarodni festivali animiranih filmova u Anesiju ili Otavi. U našem regionu selektivni timovi Animafesta u Zagrebu i Animateke u Ljubljani, Animanime u Čačku ili Balkanime u Beogradu svake godine prikazuju antiteze američkog klišea, prave dragulje najnovijih dostignuća iz umetnosti animacije, i koji svakako ne biraju svoje laureate na način na koji to radi anonimni američki producent koji je ovako rezimirao ovogodišnje nominovane filmove u kategoriji kratkog metra: "Hair Love je plitak – nisam ga ukapirao. Sister je bio dobar. Ali Kitbull mi je omiljen – ta slatka priča o psu autsajderu koji se zaljubljuje u mačku, koliko to može da bude loše? Ove godine sam bio u potrazi za srećom, pa sam glasao za Kitbull."