Vojna intervencija protiv Jugoslavije nije nezamisliva ali bi svakako bila neuspešna, rekao je sedamdesetih godina prošlog veka Volteru Kronkajtu Josip Broz, doživotni predsednik SFRJ, osnivač i, takođe doživotni, vrhovni komandant Jugoslovenske narodne armije (JNA). Uz oružanu silu koja se tada smatrala četvrtom po jačini u Evropi, Jugoslavija za odbranu može da mobiliše osam miliona građana, uverljivo je dodao Tito.

To se nije desilo. Niko spolja nije napao, bar ne oružanom silom.

JNA je uživala u statusu miljenice države još 12 godina posle Titove smrti (1980), kada se našla na čistini i višestrukoj unakrsnoj – s nešto sarkazma moglo bi se reći i "prijateljskoj" a svakako – neočekivanoj vatri. Uz isti sarkazam moglo bi se zaključiti i da je završila kao armija građanskog rata u raspadu Jugoslavije, odnosno s etiketom koju su joj kačili svi oni "spoljni i unutrašnji neprijatelji" zaostali iz Drugog svetskog rata.

Nasleđe JNA vuklo se u sve manjoj i kraćoj Jugoslaviji do proleća 2006, kada se i skalamerija zvana državna zajednica Srbija i Crna Gora raspala na sastavne delove.

Kćerima JNA mogu se nazvati Vojska Republike Srpske Krajine (1991–1995), Vojska Republike Srpske (1992–2004) i Vojska SRJ/SCG/DZSCG (1992–2006). U znatno širem smislu, njene "naslednice" su i oružane formacije država nastalih na teritoriji bivše SFRJ, bar u svojim počecima devedesetih godina oslonjene na naoružanje, opremu, rezerviste i aktivne pripadnike JNA.

Mada jedina s kontinuitetom nastanka iz JNA, sadašnja Vojska Srbije bitno se razlikuje i od JNA i od drugih armija na teritoriji bivše Jugoslavije. Ima najveće ratno iskustvo ali je pod raznim imenima izgubila sve ratove iz devedesetih godina u kojima je učestvovala – čak i one u kojima "nije učestvovala" – u Sloveniji (1991), Hrvatskoj (1991–1992), Bosni i Hercegovini (1992–1995), na Kosovu i u NATO bombardovanju (1998–1999).

Nova slovenačka i hrvatska armija razvijaju se na klasičnoj i sociološki odavno definisanoj formuli oslobodilačke tradicije, sad već u NATO-u (Slovenija) ili s jasnim opredeljenjem za brzo učlanjenje (Hrvatska).

Ostatak područja bivše Jugoslavije predstavlja mnogo zamršeniju sliku.

Vojska Bosne i Hercegovine – i to je jedno od retkih mišljenja u kojima se slažu tamošnji Bošnjaci, Srbi i Hrvati – niti čemu služi, niti se može zamisliti situacija u kojoj bi nečemu, osim ceremonijalnoj upotrebi, mogla poslužiti.

Makedonska armija prošla je kroz vatreno krštenje u mini građanskom ratu 2001.

Srbija transformiše svoju vojsku u neposrednom susedstvu s NATO snagama na Kosovu i u jakom unutrašnjem otporu bratimljenja s dojučerašnjim agresorom.

Stabilnost Zapadnog Balkana za sada očigledno zavisi od prisustva međunarodnih vojnih snaga u BiH i na Kosovu, odnosno od brzine kojom će se uključiti u evroatlantski sistem kolektivne bezbednosti, pod čijim će kišobranom otvoreni i latentni međuetnički sukobi biti držani pod kontrolom.

Tu vrstu problema ne mogu niti će moći da rešavaju oružane snage na teritoriji bivše Jugoslavije, prosto zato što se oni rešavaju na mnogo višem svetskom, pre svega političkom nivou. Lokalno, pa i u tom pogledu tek u ograničenom obimu, političke elite bivše Jugoslavije mogu da se bave što "homogenizacijom" i uklapanjem u NATO standarde – od učenja jezika, preko gaća i čarapa, do pitanja nabavke dopuštene opreme i naoružanja, obuke i školovanja svojih novih i, naravno, profesionalnih armija.

"Bure baruta", jedan od omiljenih stereotipa Balkana – i bivše Jugoslavije u njemu – još nije ispražnjeno, a fitilji još vise na sve strane. Bez cepidlačenja, SFRJ nije uspela da se ratosilja ni zaostalih "cevi" iz Drugog (s cepidlačenjem, ni iz Prvog) svetskog rata, ni legalno-ilegalnog uvoza iz devedesetih godina. Nešto se uništava, nešto prodaje, preprodaje i, naravno, "valja" onima koji sve svoje istorijske ratove još nisu završili.

Alternative?

Prednosti prelaska vojne organizacije s jedne na drugu ideološko-političku opciju – na primer, s ideologije opštenarodne odbrane na ideologiju globalnog rata protiv terorizma – daleko su od jasnih.

Profesionalizacija armija u siromašnim društvima opasno naginje ne toliko staroj slici plaćeničkih vojski, koliko sumnji za čiji račun i koje pare su one angažovane ili spremne na "angažman". S druge strane, očuvanje armije u obliku kompleksne oružane sile kakvog-takvog značaja i razmera – u komšiluku i zbog suseda, regionu ili sistemu kolektivne bezbednosti – ne pothranjuje samo "tradicionalne" lokalne animozitete, uključujući i onaj frojdovski narcizam malih razlika, već može da pothranjuje i ove "nove".

U ovom trenutku mreža globalnih, multinacionalnih, nacionalnih, političkih i etničkih odnosa na području bivše Jugoslavije dovoljno je komplikovana da bi se – bez osvrta koji prevazilazi okvire istraživanja o novim armijama bivše Jugoslavije kojim smo se bavili proteklih godinu dana – mogla svesti samo na "vojno pitanje".

Problem je što ono ostaje otvoreno, a razoružanje i dalje samo utopija.

---

Srbija

1. Dan vojske: 15. februar

2. Brojno stanje: ukupno 28.000 (4500 oficira, 7500 podoficira, 4000 profesionalnih vojnika, 8000 vojnika na služenju vojnog roka i oko 3500 civila na službi u VS). Rezervni sastav broji oko 6000 pripadnika

3. Oprema: 22 tenka, 15 brodova, 80 aviona, 45 helikoptera, 500 oklopnih transportera i drugih oklopnih vozila, 280 artiljerijskih oruđa, 290 artiljerijskih raketnih oruđa protivvazduhoplovne odbrane i 70.000 komada pešadijskog naoružanja

4. Vidovi: Kopnena vojska, Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana i Komanda za obuku

5. Rodovi: pešadija, oklopnomehanizovane jedinice, artiljerija, inžinjerija, artiljerijsko-raketne jedinice za protivvazduhoplovnu odbranu, avijacija, pomorstvo i elektronsko izviđanje i protivelektronska dejstva

6. Službe: opšte – obaveštajna, bezbednosna, veza, informatička, atomsko-biološko-hemijska, vazdušno osmatranje i javljanje, geodetska, hidrometeorološka i hidronavigacijska i pravna; logističke – tehnička, intendantska, sanitetska, saobraćajna, veterinarska, građevinska i finansijska

7. Služenje vojnog roka: u vojsci šest meseci, u civilu devet meseci

8. Žene u vojsci: ukupno 181 pripadnica oružanih snaga (130 u Kopnenoj vojsci, u Vazduhoplovnim snagama 27, a u Ministarstvu odbrane 24

9. Vojni budžet: 67 milijardi dinara

10. Učešće u regionalnim/međunarodnim organizacijama: Članica Partnerstva za mir, posmatrač u SEDM, uključena u Viljnus grupu, učestvuje na sastancima Američko-jadranske povelje i na donatorskim konferencijama SEEC

11. Mirovne misije: tri posmatrača u Obali Slonovače, 48 pripadnika u Kongu, završena misija u Burundiju i u Istočnom Timoru. U planu su učešće u misijama u Avganistanu i Iraku

12. Činovi: vojnici – razvodnik, desetar i mlađi vodnik; podoficiri – vodnik, stariji vodnik, stariji vodnik I klase, zastavnik i zastavnik I klase; oficiri – potporučnik, poručnik, kapetan, major, potpukovnik, pukovnik, brigadni general, general-major, general-potpukovnik i general

13. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: 37 osuđenih pred Haškim tribunalom, 18 suđenja u toku, 1 suđenje u pretpretresnoj fazi, 1 umro, 1 izvršio samoubistvo, 4 u bekstvu

---

Slovenija

1. Dan vojske: 15. maj

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: nema optuženih

3. Vojni budžet: oko 1,7 odsto BDP-a

4. Oprema: minobacači 60, 82 i 120 mm; 18 haubica 155/45 mm TN90; 18 haubica 105 mm M2A1; četiri višecevna raketna bacača 128 mm M63; 30 topova 76 mm M48B1; osam samohodnih topova 2S1 Gvozdika 122 mm; protivvazdušna odbrana: Roland II (9 vozila), ručni PVO sistemi Igla, Strela 2M, Igla-S, 30 tenkova M-55S (konzervisani), 54 tenka M-84, 52 borbena vozila pešadije M-80A, 85 lakih oklopnih vozila 6×6 Valuk (Pandur, po licenci Puh), 30 oklopnih vozila Hamer HMMWV M1117, 135 oklopnih vozila pešadije 8×8 Patria AMV (u proizvodnji), 28 oklopnih vozila BOV M, 12 oklopnih vozila BOV 3, deset lakih oklopnih vozila Otokar Cobra, 52 oklopna vozila Iveco LMV, protivoklopno oružje: AT-7 Metis, 9K111 Fagot, 9K11 Maljutka, RGW 90, ručni bacači raketa 90 mm Osa, bacači raketa 44 mm M57, ručni bacači raketa 64 mm Zolja i STN Atlas EuroSpike, tri školska helikoptera Bell-206, osam helikoptera Bell-412, četiri helikoptera Eurocopter AS 532 AL Cougar, dva školska aviona Zlin Z143, osam školskih aviona Zlin Z242, transportni avion Turbolet L-410, dva transportna aviona Pilatus PC-6, devet Pilatus PC-9M "Hudournik", dva Pilatus PC-9, jedan transportni avion EADS CASA C295 (porudžbina upravo otkazana, ponovni konkurs)

5. Sistem regrutacije i obavezno služenje vojnog roka: ukinuto je 2004. godine

6. Broj: ukupno 7126 pripadnika

7. Vidovi: kopnena vojska i ratno vazduhoplovstvo i 430. mornarički bataljon, ali zbog male dužine obale nema mornaricu kao poseban rod vojske.

8. Žene u vojsci: oko 13 odsto ukupnog vojnog sastava čine upravo žene

9. Članstvo u regionalnim/međunarodnim organizacijama: članica NATO-a, članica Partnerstva za mir

10. Mirovne misije: u BiH, na kosovu, u Iraku i u Avganistanu

---

Republika Srpska

1. Dan vojske: 12. maj

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: 4 čekaju suđenje, 9 prosleđeno sudu BiH, 5 čeka na prebacivanje na izdržavanje kazne; 5 umrlo; 4 izdržalo kazne; 3 još nije predato Tribunalu; 13 izdržava kaznu; za 9 je proces suđenja u toku

3. Brojno stanje 2004. godine bilo je 3891 pripadnik pre samog prestanka postojanja – 892 oficira, 981 podoficir, 479 radnika u vojnoj službi, 1501 vojnik po ugovoru

4. Vidovi: Kopnena vojska; Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana

5. Rodovi: pešadija, artiljerija, artiljerijsko raketne jedinice protivvazdušne odbrane, oklopnomehanizovane jedinice, avijacija, inžinjerija, veza, atomsko-biološko-hemijska odbrana, elektronsko izviđanje i protivelektronska borba i vazdušno osmatranje i javljanje

6. Službe: tehnička, vazduhoplovnotehnička, saobraćajna, intendantska, sanitetska, veterinarska, građevinska, finansijska, pravna, geodetska i informatička.

7. Služenje vojnog roka: odziv bio na visokom nivou, ali je ukinuto

8. Odziv za srednje i visoke vojne škole: prekinuta praksa školovanja u SVŠ i prešlo se na popunu podoficirskim kadrom iz rata. Oficiri su školovani na osnovnim i višim vojnim studijama u Beogradu

9. Žene u vojsci: zanemarljiv broj

10. Činovi: vojnici – razvodnik, desetar i mlađi vodnik; podoficiri – vodnik, vodnik I klase, stariji vodnik, stariji vodnik I klase, zastavnik i zastavnik I klase; oficir: potporučnik, poručnik, kapetan, kapetan I klase, major, potpukovnik, pukovnik; generali – general-major, general-potpukovnik i general-pukovnik

11. Vojni budžet: oko 80.000.000 konvertibilnih maraka

12. Članstvo u regionalnim/međunarodnim organizacijama: nije bilo čvršćih formi saradnje

13. Mirovne misije: Eritreja

---

BiH

1. Dan vojske: 1. decembar

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: 1 oslobođen krivice, 1 će do kraja 2008. na slobodu; 1 osuđen na 5 godina zatvora, 1 osuđen na 2,5 godina, 1 umro

3. Brojno stanje: oko 10.000 profesionalnih vojnika i hiljadu civila. Aktivna rezerva broji 5000 ljudi.

4. Vidovi: ne piše

5. Rodovi: pešadija, tenkisti, artiljerija, tehničari, inženjeri, avijacija

6. Oprema: ne piše

7. Služenje vojnog roka: ne piše

8. Žene u vojsci: zanemarljivo

9. Vojni budžet: oko 338 miliona KM

10. Članstvo u regionalnim/međunarodnim organizacijama: članica je Partnerstva za mir

11. Mirovne misije: jedna jedinica u Iraku

---

Makedonija

1. Dan vojske: 18. avgust

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: nema osumnjičenih niti optuženih

3. Brojno stanje: 7696 pripadnika aktivnog sastava i 4850 iz rezervnog sastava

3a: Vidovi: kopnena vojska, vojna avijacija i vojna rečna flota

4. Komande: GSS ARM; Udružena operativna komanda; komanda za obuku; Komanda za logistiku

5. Jedinice u rangu puka – brigade: 1 mehanizovana pešadijska brigada; 2 mehanizovane pešadijske brigade, puk za specijalne operacije, Vazduhoplovni VING, 3 rezervne pešadijske brigade

6. Samostalni bataljoni: oklopni bataljon, samohodni haubički artiljerijski bataljon 155 mm, bataljon vojne policije, bataljon vojnih počasti i opsluživanja, inženjerski bataljon, bataljon veze; bataljon PVO, logistički bataljon

7. Samostalne čete: Četa ABHO, Operativni centar za vazdušno posmatranje, Centar za elektronsko izviđanje

8. Služenje vojnog roka: ukinuto u aprilu 2006. godine

9. Broj žena: ukupno 361 žena u vojničkoj uniformi (89 oficirki, 207 podoficirki i 65 profesionalnih vojnikinja)

10. Činovi: vojnici: razvodnik, desetar, mlađi vodnik; mlađi oficiri: vodnik, stariji vodnik, stariji vodnik I klase, zastavnik, zastavnik I klase; oficiri: potporučnik, poručnik, kapetan, major, potpukovnik, pukovnik; generali: brigadni general, general-major, general-potpukovnik, general

11. Vojni budžet: zvaničan podatak ne postoji, ali na godišnjem nivou se izdvaja 20 odsto godišnjeg budžeta Ministarstva odbrane koji iznosi oko 2,3 odsto BDP

12. Članstvo u regionalnim i međunarodnim organizacijama: članica Partnerstva za mir

13. Mirovne misije: učešće u Avganistanu, u Bosni i Hercegovini i u Iraku

---

Hrvatska

1. Dan vojske: 28. maj

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: 6 optuženo pred Haškim tribunalom, 6 optuženo pred sudom u BiH; 2 osuđena pred Županijskim sudom u Rijeci

2. Brojno stanje: oko 16.000 – Kopnena vojska 12.000 pripadnika; Ratna mornarica 2000 ljudi; Ratno vazduhoplovstvo i Protivvazdušna odbrana 2000 pripadnika

3. Služenje vojnog roka: od 1. januara 2008. zamrznuto

4. Rezervni sastav: plan je da do 2015. broji do 6000 pripadnika

5. Vidovi: Kopnena vojska, Ratna mornarica, Ratno zrakoplovstvo i Protuzračna obrana, Zapovjedništvo za združenu izobrazbu i obuku i Zapovjedništvo za logistiku.

6. Rodovi: borbeni (pešadija, artiljerija, protivvazdušna odbrana, oklopništvo, vazduhoplovstvo i pomorstvo) i rodovi borbene podrške (inžinjerija, veza, nuklearno-biološko-hemijska odbrana, obaveštajna delatnost, motrenje i navođenje i vojna policija)

7. Oprema: 75 tenkova M-84A i T-72; 120 upotrebljivih borbenih oklopnih vozila; 36 raketnih sistema 122 mm; dva raketna sistema 128 mm; 18 haubica 155 mm; 36 haubica 122 mm; četiri haubice 105 mm; 36 topova 130 mm; 16 artiljerijskih oruđa TH 152 mm; 184 minobacača od tri standardna kalibra; 200 protivvazdušnih prenosnih sistema "Igla" i "S2M"; 54 protivvazdušna topa 20 mm; devet samohodnih raketnih sistema S-10 CRO; 500 lakih protivoklopnih raketnih sistema u tri modela; osam borbenih aviona MiG-21 bis D i četiri aviona MiG-21 UMD; 15 helikoptera Mi-8 i Mi-8 MTV1; dva helikoptera An-32; 20 aviona PC-9M; osam helikoptera Bell-206 B; četiri protivpožarna aviona CL-415 (kanader), dva protivpožarna aviona AT-802F; pet radara FPS.117 i tri radara S-600

8. Žene u vojsci: 550 oficirki (dve brigadirke, 19 pukovnica, 87 bojnica, jedna kapetanica korvete (službeno je propisano da se vojni činovi koje nose žene navode u ženskom rodu)

9. Vojni budžet: 4,636 milijardi kuna

10. Činovi: vojnički i mornarski: pozornik i razvodnik; niži dočasnički; skupnik, desetnik i narednik; viši dočasnički: nadnarednik, stožerni narednik i časnički namjesnik; niži časnički: poručnik, natporučnik i satnik; viši časnički: bojnik, pukovnik i brigadir; generalski: brigadni general, general-bojnik, general-pukovnik; general zbora i stožerni general

11. Članstvo u regionalnim/međunarodnim organizacijama: posmatrač u SEDM, CENCOOP, Kvadrilaterala, Pakt o stabilnosti, Jadransko-jonska inicijativa; Američko-jadranska povelja, SEECP, SEE Clearinghouse, članica Partnerstva za mir

12. Mirovne misije: 300 vojnika u Avganistanu, 5 vojnih posmatrača u Zapadnoj Sahari, 3 oficira u Liberiji, dva na Haitiju i četiri u Etiopiji i Eritreji, sedam u Indiji i Pakistanu, tri u Obali Slonovače, četiri na Kipru, pet oficira u Sudanu, dva posmatrača u Nepalu i jedan oficir za vezu u Sijera Leoneu

---

Crna Gora

1. Dan vojske: 7. oktobar

2. Sadašnji/bivši, politički/vojni lideri koji podležu sumnji/optužnici za ratne zločine u jugoslovenskim ratovima devedesetih: jedan oficir se nalazi u ekstradicionom pritvoru

3. Brojno stanje: 2400 plaćenih formacijskih mesta (410 oficira, 898 podoficira, 782 vojnika po ugovoru i 310 civila

4. Učešće u regionalnim/međunarodnim organizacijama: članica Partnerstva za mir