Ako pitate prolaznike na ulicama Novog Sada znaju li gde se nalazi Hemptova kuća, malo njih će vam odgovoriti potvrdno. Nisam znao ni ja, do nedavno, kad mi je Čarna Milinković iz Muzeja Vojvodine preporučila da je posetim. Nalazi se u krugu Kliničkog centra, u njoj je sada Muzej Pasterovog zavoda, a ovaj je deo Muzeja Vojvodine.

Živopisna drvena kuća podignuta je 1922. kao tipski objekat od delova dobijenih od ratnih reparacija od Nemačke za Prvi svetski rat. Služila je kao kadrovski stan prvog direktora Pasterovog zavoda, doktora Adolfa Hempta.

Njegovo najveće naučno dostignuće je stabilizovanje Pasterove vakcine protiv besnila, tako da je mogla da bude distribuirana i do udaljenih mesta. Većina zemalja Evrope prihvatila je Hemptovu vakcinu i više decenija je proizvodila za vakcinaciju ljudi i životinja protiv besnila.

Hemptova biografija je impresivna. Rođen je 1874. u Novom Sadu (tada u sastavu Austrougarske), u Ruzmarinskoj ulici koja je danas Ulica Laze Telečkog, čuvena po noćnom provodu. Njegov otac, protestantski misionar Adolf Hempt stariji, došao u Novi Sad kao protestantski misionar, reformatorski sveštenik i knjižar. Hemptova majka Katarina Teveli rodom je bila iz Budimpešte.

Hemptovi su iz brojne, stare grofovske porodice koja je dala mnogo poznatih industrijalaca, lekara, profesora, sveštenika i vojnika – nekoliko njih je poginulo u dva svetska rata. Živeli su u malom mestu Hemptin kraj Liježa, sa francuskog govornog područja Belgije. Prezivali su se De Hemptin i imali su grb, ali je Adolf odlučio da ponemči svoje prezime u Hempt.

Sticajem okolnosti, baš nekako nakon što su Hemptovi dobili sina, izgubili su kuću i preselili su se u Sarajevo. Hempt stariji se i tamo bavio misionarskim radom, majka je bila babica. Mladi Adolf je u Sarajevu završio školovanje do mature. Kako je porodica bila nedovoljno bogata da ga izdržava, na dalje školovanje i studije medicine otišao je kao vojni pitomac. Diplomirao je u 24 godini, na Univerzitetu u Gracu.

Jedno vreme bio je bolničar a potom i lekar u garnizonskoj bolnici u Beču, a zatim u konjičkoj regimenti garnizona Gros Encersdorf kod Beča. Tamo je oženio Mariju Vinkler. Imali su osmoro dece, pet sinova i tri kćeri. Prema rečima Dušana Laloševića, autora monografije o doktoru Hemptu, “njegova ćerka Dagmar doskora je živela u Novom Sadu u njihovoj porodičnoj kući, jedna je u Americi bila učiteljica, dok je najmlađa Herta nedavno umrla u Nemačkoj. Jedan Hemptov sin je završio medicinu, drugi teologiju u Strazburu, a treći je bio hemičar, čuven po otkriću šumećeg aspirina. Izumeo ga je radeći u Subotici pre Drugog svetskog rata, posle toga je emigrirao u Španiju.”

Nakon što se demobilisao 1905, Adolf Hempt stariji radio je neko vreme u Bosni u Lukavcu, kao opštinski lekar.

Na poziv ministra zdravstva Srbije, došao je u Novi Sad 1921. godine. Osnovao je Pasterov zavod, i postao njegov prvi direktor. Zavod je bio namenjen za proizvodnju Pasterove vakcine, i preventivno medicinsku zaštitu stanovništva od besnila. Naredne godine, kada su pored nove zgrade Pasterovog zavoda montirane drvene kuće u nizu za smeštaj osoblja, u jednu od njih, najbližoj Zavodu, uselio se Hempt sa porodicom. Ova drvena kuća, poznata i kao “Deker baraka”, u inventarskoj knjizi Pasterovog zavoda upisana je kao “Hemptova kuća”.

Kada je okončao radni vek i otišao u zasluženu penziju, 1935. godine, doktor se iselio iz Hemptove barake i jedno kraće vreme živeo u maloj kući u Teslinoj ulici, zatim u kući preko puta vojne kasarne u Futoškoj ulici (na mestu gde se sada nalazi benzinska stanica). Konačno se udomio u novoj kući u ulici koja danas nosi njegovo ime, na broju 8. Izgradio ju je delom od 60.000 rajhsmaraka honorara od kompanije Bering iz Marburga na Lani, u kojoj je proveo nekoliko meseci kako bi svoju vakcinu uveo u proizvodnju u Nemačku.

Adolf Hempt bio je religiozan, član Reformatorske crkve – kalvinista, i uvek je držao na stolu jedno antikvarno holandsko izdanje Biblije koju je mnogo voleo. Bio je vrlo načitan, a posebno je skupljao medicinske knjige, neke i vrlo retke stare, koje je poklonio biblioteci Pasterovog zavoda.

Aprilski rat i slom Kraljevine Jugoslavije zatekli su doktora Hempta sa porodicom na Braču. Tamo je dobio telegram da se hitno javi u Novi Sad i preuzme upravu Higijenskog zavoda, od 1. maja 1941. Vratio se skelom preko Dunava jer su mostovi već bili porušeni, i nastavio stručni i naučni rad na vakcini protiv besnila, sve do smrti 20. jula 1943.

Nakon završetka Drugog svetskog rata deo prizemlja Hemptove kuće je oduzet i u njega su useljeni stanari, a Hemptova porodica je zadržala sprat. Tek 1994. gospođa Dagmar, ćerka doktora Hempta, uspela je da od države otkupi mansardu porodične kuće, dok prizemlje i dan danas još nije vraćeno naslednicima.

Uviđajući koliko su dotadašnje procedure proizvodnje vakcine protiv besnila bile komplikovane, dugotrajne i nedovoljno standardizovane, doktor Hempt je 1925. izradio svoju modifikaciju Pasterove vakcine. Zahvaljujući novoj vakcini dr Hempta, Pasterov zavod je 1928. preuzeo funkcije svih ostalih zavoda u Kraljevini Jugoslaviji. On je proizveo mrtvu vakcinu od nervnog tkiva inficiranih kunića, a kasnije jaganjaca, i razvio je industrijsku proizvodnju ove vakcine za celu državu, a kasnije i za izvoz. U Novom Sadu se Hemptova vakcina proizvodila do 1983, a na primer u Mađarskoj do 1989.

Kada priča o vakcinaciji pre 100 godina u vreme španske groznice, doktor Dušan Lalošević pominje tadašnji veoma napredan stav Srpske pravoslavne crkve koja je čak odbijala da venča parove ukoliko nisu doneli potvrdi o vakcinaciji. Danas se natpisi “Zabranjeno nošenje maski u hramu” nalazi na ulazu u mnoge crkve i manastire širom zemlje, a na prste jedne ruke mogu se nabrojati vladike (Stefan i Grigorije) koje su javno pozivale građane na vakcinaciju.

Doktor Hempt danas u Novom Sadu ima jednu malu ulicu blizu Futoškog parka, onu u kojoj je stanovao poslednje godine života. Mnogi veruju da je zaslužio mnogo više od toga, bar jedan spomenik ili bistu u javnom prostoru u centru Novog Sada kako bi njegovi današnji žitelji, ali i gosti grada, bili svesni da je ovim ulicama pre jednog veka koračao jedan veliki čovek, otac osmoro dece i naučnik svetskog renomea.