Tri izložbe Vilijema Kentridža među malobrojnim su manifestacijama vrhunske umetnosti koje su ovog leta otvorene u svetu. To su: paralelne izložbe u Umetničkom muzeju u Bazelu i u muzeju LaM u Francuskoj, a treća je u milanskoj galeriji Lia Rumma u okviru koje je predstavljen i Kentridžov najnoviji kratkometražni animirani film Čekajući Sibilu (Waiting for the Sybil). Ponesena lepotom nekoliko izloženih crteža korišćenih za izradu filma, upitala sam devojku koja radi u galeriji koliko li košta ovaj niz mikelanđelovskih Sibilinih glava, i tresnula: oko pedeset hiljada evra, možda? Nasmejala mi se, učinilo mi se, sa trunkom sažaljenja: Ovaj koji vas konkretno zanima košta deset puta više. Probala sam da ne delujem zbunjeno: Pa… jeste li prodali neku? O, da, svakako, odgovorila je, Kentridž je veoma tražen među evropskim kolekcionarima.

Iako je izlagao i u Srbiji, na 51. Oktobarskom salonu i u beogradskom legatu Rodoljuba Čolakovića, u kojem je projektovan dokumentarni film o procesu stvaranja njegovog najimpozantnijeg dela Trijumfi i lamenti, o Kentridžovoj umetnosti kod nas se malo pisalo. Poslednjih dvadeset godina on neosporno uživa status najeminentnijeg umetnika svoje generacije – njegova dela zastupaju prestižne galerije koje promovišu dela Vanese Bikroft, Mauricija Katelana, Džefa Kunsa, Marine Abramović, Anselma Kifera, Jozefa Kosuta, Mikelanđela Pistoleta… Rođen je 1955. godine u Johanesburgu, u jevrejskoj advokatskoj porodici koja je, između ostalih, branila velike južnoafričke borce za prava crnaca kao što su Nelson Mandela, Stiv Biko i Albert Lutuli, pa još od najnežnijih godina postaje svestan neprirodnosti i nepravednosti aparthejda. Prožimanjem različitih umetničkih izraza (animirani filmovi, skulpture, tapiserije, video instalacije, performansi, grafike i crteži) Kentridž neprekidno preispituje probleme vezane za migracije, rasizam, sećanje i zaborav, beleženje istorije, ulogu umetnosti i umetnika u današnjem vremenu. Izlaže u najrenomiranijim svetskim muzejima i galerijama (MoMA i Marian Goodman galerija u Njujorku, White Chappel u Londonu, Documenta u Kaselu, Bijenale u Veneciji). Smatra se da je The Head and the Load (Glava i teret) Kentridžov najsloženiji projekat. Svetsku premijeru je imao u Tate Modern u Londonu pre dve godine – kombinacija muzike, plesa, video projekcija, mehaničkih skulptura i igru senki na pozornici dugoj 55 a visokoj 10 metara, zatim je prikazan u Njujorku, a u Johanesburgu će ga videti iduće godine. Od radova koji ga čine izuzetnim pomenimo i Trijumfi i lamenti realizovan u Rimu 2016. godine, friz dug pola kilometra i visok 15 metara izgreban u kamenim zidinama iznad reke Tibar, trijumfalna povorka dvodimenzionalnih silueta značajnih ličnosti rimske istorije, od osnivanja grada do danas.

Animirani opus Vilijema Kentridza je neraskidiv deo njegovog umetničkog stvaralaštva. Serija kratkih animiranih filmova nazvanih Drawings for projection (1989–2003) kroz poetične fragmente sećanja glavnog junaka i Kentridžovog alter ega, umetnika Feliksa Tejtelbauma, govori o društvenim problemima vezanih za kolonijalizam i aparthejd. Ti filmovi su rezultat crtanja ugljenom na samo jednom listu papira, ispred Bolex kamere, pri čemu improvizacija a ne storyboard vodi proces animacije. Kentidž veli da tehnika ugljena "promeni crtež brzinom misli" pa su stoga tragovi prethodnih crteža prisutni i u narednim fazama, dok upotreba fragmentirane i dinamične montaže, nenadanih rezova, fleš-bekova i muzike čini Kentridžov animirani opus jedinstvenim: "Način na koji se konstruiše film iz tih fragmenata, koje retrospektivno reinterpretiramo menjajući tok vremena, moj je osećaj kako shvatamo svet. I stoga animirani filmovi mogu biti demonstracija na koji način osmišljavamo svet, a ne pouka o tome šta svet znači."

Tragajući za načinom kako da njegov kratkometražni animirani film Čekajući Sibilu predstavim na jednom italijanskom festivalu animacije, čudesnim putevima elektronske mreže, došla sam do Snežane Žane Marović, montažerke Sibile i video-umetnice, koja je rođena u Sarajevu, i s kojom sam razgovarala o Kentridžovim animiranim filmovima i njegov novi projekat u kojem ona učestvuje.

Čekajući Sibilu evocira Danteovu kumansku proročicu. Rađen je u stop-trik tehnici slikanjem na stranicama starog italijanskog rečnika, a Sibila je predstavljena u obličju afričke plesačice. Njene reči, u kovitlacu fotograma koji se smenjuju, proriču sudbinu savremenog čoveka: Sačekaj bolje bogove, Sačekaj bolje ljude, Prekasno je, A šta ćemo sa nadom, Nešto je odloženo ali zarad kakvog završetka? Hajde da barem jednom ne budemo u pravu. Čekajući Sibilu deo je istoimenog interdisciplinarnog projekta rađenog po narudžbini Teatro dell’Opera i izvedenog krajem prošle godine u Rimu. Snežana Žana Marović smatra da je "teško porediti tu predstavu i film projiciran ovog leta na izložbi u Milanu, međutim i jedno i drugo nose u sebi naboj koji je rezultat usklađene audio-vizuelne kombinacije. Na pozornici se projiciraju stranice knjige sa tekstom i sjenka plesačice, dok ostali izvođači reaguju kroz muziku koju izvode. Po starogrčkom mitu, proročica Sibila je na listovima hrasta, koje se gomilalo na ulazu u njenu pećinu, ispisivala sudbine ljudi. Onda bi vjetar iznenada zapuhnuo lišće pa bi došlo do zbrke ispisanih proročanstava a samim tim i ljudskih sudbina. Inspirisan ovim mitom, Kentridž u filmu sugeriše da je suvremena Sibila algoritam koji će predvidjeti našu budućnost: zdravlje, dužinu života, genetsko nasleđe. Ipak još uvijek postoji mogućnost da se izborimo za Sibilu u ljudskom obličju, kroz naše želje koje su jače od mašine koja bi nam predskazala budućnost."

Pre četiri godine, u johanesburškoj četvrti Maboneng, Kentridž je osnovao interdisciplinarni Centar za manje dobru ideju. Žana Marović objašnjava da je to "umjetničko-inkubatorski prostor koji djeluje na principu poziva različitih umjetnika – muzičara, glumaca, vizuelnih umjetnika, plesača, koreografa, režisera, pisaca – kako bi pronašli i istražili energiju koja dolazi iz zajedničkog rada i istražili ono što se pojavljuje u samoj fizičkoj aktivnosti izrade i saradnje. Ime Centra je inspirisano Setswan poslovicom koja glasi: ‘Ako vas dobar doktor nije uspio izliječiti, dajte priliku manje dobrom doktoru.’ Umjetnicima se u procesu rada često desi da im osnovna, dobra ideja kolabira. Iz tog kolapsa se onda rađaju manje dobre ideje ili nove ideje koje vrijedi istražiti. U Centru se godišnje realizuju dvije sezone pozorišnih predstava, različitih po dužini/kontekstu u ovisnosti od toga ko su kustosi programa. Sezona 7 je već bila spremna za projekciju kad je Južna Afrika zaustavila sva grupna okupljanja zbog epidemije kovida 19. Uprkos tome predstave su snimljene i objavljene na sajtu centra, kao i na društvenim mrežama."

Kentridž opisuje Južnoafričku Republiku kao komplikovano mesto koje dezorijentiše, državu u kojoj crnačko stanovništvo još uvek nije oprostilo belcima zločine iz vremena aparthejda. Kad je pre dve godine pozvan da napravi predstavu The Head and the Load, priča Žana Marović, "kojom je obilježena stogodišnjica Prvog svjetskog rata, posvetio ju je poginulim afričkim borcima iz tog rata koje istorijske knjige do skoro nisu ni spominjale". Ona, lično, Južnoafričku Republiku vidi "kao vrlo dinamičnu zemlju u kojoj se stalno nastoji da se stvari poprave i promijene. Borba za ljudska prava, prava manjina, na prvom mjestu crnaca, ublažavanje socijalnih razlika je nešto čime se većina ljudi ovdje bavi kroz svakodnevno nastojanje da pruži zaposlenje i obrazovanje na prvom mjestu. Materijalne razlike su ogromne i to je jedan od glavnih razloga za nezadovljstvo. Teško je razumjeti nešto što se ne doživi, ali nastojati saslušati, ne porediti se, vrlo je važan korak u premošćavanju razlika."

Žana Marović trenutno radi na TV seriji koja razmatra proces Kentridžovog specifičnog načina rada. "Serija je zamišljena kao kolaž, a svaka epizoda će prikazati po jednu ideju koja se provlači u Vilijamovom radu, a koje će on predstaviti u formi polemike sa samim sobom. Taj konflikt umjetnika sa samim sobom i njegovo ubjeđivanje i otkrivanje svoje dvojnosti i kontradikcije je u isto vrijeme i otvaranje mogućnosti da gledalac vidi sve aspekte umjetnikovog razmišljanja o nekoj temi."

Da li je, radeći na ovoj seriji, uspela da odgovori na pitanje ko je Vilijem Kentridž? "On je prije svega neko za koga ništa nije nemoguće i ko svoje vrijeme koristi vrlo produktivno. Sarađujući sa njim osoba promijeni način razmišljanja o sebi i svojim mogućnostima. On je neko ko će uvijek nastojati da napravi izazov samom sebi u osmišljavanju načina na koji nešto može da se izvede, a onda samim tim podstakne i druge na izazov i tako kreira stalnu struju koja je u studiju glavna pokretačka snaga. Iz dana u dan, od jednog odlaska iz ateljea/studija do sljedećeg jutra znaju me dočekati barem tri različite stvari koje je napravio ili osmislio, od crteža, animacije do nacrta za novu skulpturu, teksta koji će da se uključi u narativ novog projekta ili knjige – ukratko, doživljavam ga kao svog mentora i neku vrstu savremenog Leonarda."