Sremski Karlovci

Nizvodno od Petrovaradina, na desnoj obali Dunava, nalaze se Sremski Karlovci, gradić prepun istorijskih spomenika, tragova bogate kulture Srba u tadašnjoj Habzburškoj monarhiji i sedište jedne od najpoznatijih gimnazija u Srbiji.

Procvat Karlovaca počinje potpisivanjem Karlovačkog mira 1699. između Austrije i njenih saveznika s jedne, i Turaka s druge strane. Ovim sporazumom, kojim je završen Veliki bečki rat (započet 1683), Turska je izgubila teritorije severno od Save, osim jugoistočnog Srema. Istorija Karlovaca od tada je vezana za Habzburšku monarhiju, a grad postaje centar javnog, političkog, kulturnog i prosvetnog života Srba nastanjenih severno od Save i Dunava. Četrnaest godina posle potpisivanja mira, 1713, Karlovci postaju sedište Mitropolije, a dvadesetih godina XVIII veka tu se osnivaju i prve srpske škole. Krajem veka, 1791. osnovana je prva srpska gimnazija, 1794. bogoslovija (druga po redu u čitavom pravoslavnom svetu, posle kijevske), a u vreme revolucije 1848/49. upravo su Karlovci postali centar delovanja ujedinjenih južnih Slovena. Naime, mitropolit Josif Rajačić sazvao je Sabor na kojem je proglašeno Autonomno vojvodstvo Srba i ujedinjenje teritorija nastanjenih Srbima u Austro-Ugarskoj: Srema, Bačke, Baranje i Banata. Mitropolija je tada dobila rang patrijaršije. U međuvremenu, u Karlovcima je radila štamparija i izlazila su dva značajna lista: "Srpski sion" i "Brankovo kolo".

Fruška gora

Jedina vojvođanska planina proglašena je za nacionalni park 1960. godine i tako postala prvi nacionalni park u Srbiji. Za one koji krenu Dunavom od Novog Sada ka Beogradu njene padine koje se pružaju na desnoj obali reke predstavljaju vizuelnu prekretnicu putovanja – lagano napuštanje vojvođanske ravnice i početak brdovitijih pejzaža.

Najviši vrh Fruške gore je Crveni čot (539 metara nadmorske visine), a planina je prekrivena livadama, pašnjacima, žitnim poljima, voćnjacima i vinogradima – fruškogorsko vino jedno je od najčuvenijih u Srbiji. Delovi viši od 300 metara karakteristični su po gustim listopadnim šumama, pre svega lipovim. Na Fruškoj gori uspeva više od 700 vrsta lekovitog bilja, a tu žive i brojne životinjske vrste: jelen, muflon, lasica, divlja svinja, kuna, divlja mačka, šakal, zec…

Ova planina poznata je pre svega po šesnaest pravoslavnih manastira koji su podignuti kao zadužbine srpskih vladarskih porodica: Beočin, Bešenovo, Divša, Grgeteg, Novo Hopovo, Mala Remeta, Kuvezdin, Krušedol, Jazak, Staro Hopovo, Velika Remeta, Đipša, Petkovica, Rakovac, Šišatovac i Vrdnik. (Opširnije videti u trećem nastavku ovog feljtona.)

Koviljski rit

Uz levu obalu Dunava, kod sela Kovilj, nalazi se Koviljski rit ili Arkanj, lavirint rečica, jezera, šumaraka, ostrva i bara. Rit je nastao izlivanjem Dunava iz korita, a uz Rezervat "Gornje Podunavlje" smatra se jednim od najvećih ostataka nekadašnjih dunavskih ritova – naime, u poslednjih sto godina, zbog pravljenja nasipa protiv poplava i isušivanja u poljoprivredne svrhe, nestala su skoro sva ovakva plavna područja oko reke.

Rit je dobio status zaštićenog rezervata prirode, a od 1989. na spisku je međunarodno značajnih staništa ptica. Od ukupno 172 vrste ptica koje borave u ritu, čak 103 vrste smatraju se prirodnim retkostima – pre svega, crna roda i orao belorepan, ali i crna ljunja, orao osičar, zelena žuna i žuti voljić.

Stari Slankamen

Iznad ovog sela na desnoj obali Dunava i dalje postoje ostaci utvrđenja s koga se vidi suprotna, banatska strana reke i ušće reke Tise. Kao utvrđeni grad, Stari Slankamen pominje se još 1072. godine. Tokom srednjeg veka pripadao je prvo despotu Stefanu Lazareviću i potom despotu Đurađu Brankoviću. U ovom mestu postoji izvor lekovite mineralne vode, pa je tu izgrađena i banja.

Nasuprot Slankamenu, na levoj strani Dunava, u reku se uliva Tisa.

Gardoš

Pored Ćukovca i Kalvarije, Gardoš je brežuljak na kojem je izgrađeno istorijsko središte Zemuna. Smešten je na desnoj obali Dunava, nasuprot Pančevačkom ritu s druge strane reke.

Gardoš je jedan od retkih delova Zemuna koji je zadržao nekadašnji izgled – uske ulice, uglavnom kaldrmisane, manje kuće s baštama, što ga čini omiljenim šetalištem Zemunaca i Beograđana. Glavna atrakcija Gardoša je kula Sibinjanin Janka, sagrađena 1896. u sklopu proslave hiljadugodišnjice dolaska Mađara u Panonsku niziju. Kula je predstavljala deo sistema "milenijumskih kula" koje su podignute u Budimpešti i u još četiri grada na krajnjim granicama svoje tadašnje države. Kula je podignuta na najistaknutijem delu Gardoša, u ruševinama srednjovekovne tvrđave od kojih i danas postoje ugaone kule i delovi odbrambenog zida.

Današnji naziv dobila je po Janku Sibinjaninu – što je srpska verzija imena Janoša Hunjadija (poznatog mađarskog vojvode, župana, kapetana i velikog borca protiv Turaka), koji je umro na tom mestu, ali u starom utvrđenju, četiri i po veka pre podizanja kule.

Beogradska tvrđava

Mnogo puta rušena i ponovo izgrađivana, beogradska tvrđava najbolje ilustruje burnu istoriju glavnog grada Srbije – po podacima Enciklopedije Britanike, Beograd je grad koji je u istoriji najviše puta rušen i obnavljan, za njega se vodilo 115 bitaka, a Turci su ga nazivali "Vrata ratova". Tvrđava u Beogradu podignuta je na litici na ušću Save u Dunav – na istom mestu, nekada je postojalo keltsko naselje, ali i rimsko vojno utvrđenje Singidunum. Zbog belog kamena od kojeg je ovo utvrđenje bilo izgrađeno, Sloveni su po svom dolasku grad nazvali Beogradom.

Prostor oko tvrđave naziva se Kalemegdan – od turskih reči "kale" (grad) i "megdan" (polje), ali su ga Turci nazivali i Fićir-bajir, odnosno "brdo za razmišljanje". Kalemegdan je danas najlepši beogradski park, u kojem se nalazi veliki broj znamenitosti, spomenik Pobednik, koji je i simbol grada, Vojni muzej, opservatorija, Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić", zoološki vrt… (Opširnije videti u drugom nastavku ovog feljtona.)