Od deset gradskih grobalja u Beogradu, pet je već zatvoreno jer su popunjeni njihovi kapaciteti; preciznije, na njima se sahranjivanje može obavljati samo u već postojećim grobnicama. To ne znači da Beogradu "preti" problem usled manjka prostora za sahranjivanje. Ipak, ozbiljnih problema u organizaciji i uređenju oblasti sahranjivanja očigledno ima – na to ukazuju slike sa manjih opštinskih grobalja koja se množe bez veće kontrole.

Pored gradskih, gotovo na svakoj opštini ima grobalja koja su u nadležnosti opštinskih vlasti (ili mesnih zajednica). Neefikasno podeljene nadležnosti između opština i grada u ovoj oblasti ostavile su zakonske "praznine" koje su otvorile put zaprepašćujućim navikama naših građana u manjim sredinama. Oko takvih "navika", ili "potreba", razvio se i poseban biznis, takozvana privatna groblja – privatna zemljišta čiji vlasnici prodaju "placeve" za sahranjivanje po basnoslovnim cenama – na kojima nema vode, kanalizacije, struje, koja se ne čiste i uređuju "jer su privatni posedi", i kojima vlasti ne mogu ništa jer izlaze iz okvira njihovih nadležnosti. Susedi kojima takva groblja rastu ispod terasa uzalud podnose krivične prijave – inspekcije ne dolaze ili se njihova rešenja ne sprovode.

Opštinska groblja su se razvila iz zaista realnih potreba – deset velikih gradskih grobalja za teritoriju Beograda od 3000 kvadratnih kilometara ne predstavljaju adekvatno rešenje. Prosto, predaleko su za dovoljno veliki broj ljudi koji se u odabiru grobnog mesta za svoje pokojnike rukovode principom praktičnosti i blizine groblja. Problemi, međutim, nastaju kada opštinske vlasti ne isprate ritam života i smrti i na prepunjena groblja ne reaguju novim (kontrolisanim), za sahranjivanje obezbeđenim površinama.

JEDAN BEOGRADSKI SLUČAJ: Naselje Kaluđerica ima staro i novo groblje – ne zna se koje je u gorem stanju. Staro, "legalno" groblje zaraslo je u travu i otpatke, ograda je razrušena, zemljište sa oboda groblja polako se odroni. Nalazi se usred naselja – od zaraslih, neograđenih grobova do prvih dvorišta svega je nekoliko metara. Dele ih jedino uzan put i gomila đubreta. Ispod tog groblja, niklog u isto vreme kada je grad zatvarao oči pred činjenicom da Kaluđerica postoji, razvilo se potom i "novo" groblje, u ovom predgrađu znano kao Privatno groblje – i to kada je staro groblje popunilo svoje (nikada pravilno isplanirane, već ad hoc određene) kapacitete.

Nadležna opština Grocka je, izgleda, odredila tu parcelu u nastavku starog groblja za namenu sahranjivanja; ako i nije, narod je nastavio da sahranjuje svoje umrle "po redu". Parcela, međutim, nikada nije otkupljena od njenih vlasnika, izvesne braće Jakovljević, u Kaluđerici poznate pod nadimkom Topalovići, niti je ona ikada bila uređena za takve namene. Štaviše, sve što se dalje odvijalo, kao da nikakve veze sa opštinom nije imalo. Jakovljevići su, budući da ne postoji takva zakonska mogućnost kao što je trgovina grobnim mestima, "zvanično" krenuli u prodaju "placeva". Familija koju smo zatekli okupljenu oko grobnice na Privatnom groblju kaže da je to grobno mesto kupila pre deset godina za 500 nemačkih maraka, a da je cena groba danas – 2000 do 2300 evra. Na pitanje zašto su toliko puno para potrošili na grobno mesto, kada po zakonu svaki građanin (Beograda) ima pravo na besplatno grobno mesto na (opštini pripadajućem) gradskom groblju, odgovorili su da je (pripadajuće) Lešće predaleko i da nisu imali izbora. Kažu da meštani Kaluđerice imaju jeftiniju alternativu na takođe privatnom groblju u Malom Mokrom Lugu, gde grobno mesto danas košta oko 300 evra. Tamo je jeftinije jer "ima mnogo više mesta", privatna parcela "još nije popunjena".

Ljudi koji žive oko poseda Jakovljevića su očajni. Godinama podnose krivične prijave, kažu da zovu i medije, i do danas – ništa. "Zamislite kako to izgleda kad su zadušnice, kad ljudi odu. Opština nije nadležna da pere i odnosi smeće, a na groblju nema vode, kontejnera", kaže jedan od komšija. Ima još problema: ispod Jakovljevića parcele proteže se gradski vodovod. "Leševi su doslovno sahranjeni na vodovodnim cevima. Zamislite šta će se dogoditi ako neka cev pukne", dodaje on. Građani tvrde i da Jakovljevići potkupljuju lokalne inspektore, te da je lanac korupcije u vreme nastanka groblja (1992) išao do vrha opštinske (SPS) vlasti.

Što se sadašnjih opštinskih vlasti tiče, kako saznajemo, "vezane su im ruke" dok god se ne sprovede u delo izgradnja centralnog groblja Kaluđerice, što će izgleda biti uskoro. Kako nas je obavestila Katarina Rakić, odbornik u Opštini Grocka, marta ove godine usvojen je konačan urbanistički plan za izgradnju groblja u Kaluđerici, sa rokom za završetak radova od 90 dana od stupanja na snagu. Ali, leka za problem postojećih grobalja, izgleda nema. Naime, prema "papirima", Jakovljevići nisu napravili prekršaj sa stanovišta opštinskih vlasti: mesto koje je bilo predviđeno za proširenje groblja a koje je obuhvatilo parcelu Jakovljevićevih, popunjeno je. Ukoliko se sahranjivanje nastavi, vlasti će moći da se "obračunaju" jedino sa građanima, jer Jakovljevići su, u stvari, prodali "svoje", a šta će dalje neko na toj zemlji da radi nije njihova odgovornost. Nju treba tražiti u opštinskom inspektoratu, budući da su oni nadležni za "ilegalno" sahranjivanje.

Slučaj Kaluđerice tek je jedan u nizu; kako saznajemo, "Topalovića" ima gotovo na svakoj opštini, naročito u onima koje su kilometrima daleko od Skupštine grada.

SISTEMSKO REŠENJE: Zakon o komunalnim delatnostima i Zakon o grobljima i sahranjivanju, te uredbe i odluke na nivou opština i gradova regulišu oblast sahranjivanja, u najširem smislu. Oba republička zakona su, međutim, zastarela, a naročito ovaj drugi koji potiče iz 1977. godine. Čitav niz problema, od urbanističkih do običajnih, ostao je izvan zakona. U Beogradu, o kontrolisanom procesu dinamike sahranjivanja može se govoriti gotovo jedino u slučaju deset grobalja koja su u vlasništvu grada, i kojima rukovodi Javno komunalno preduzeće Pogrebne usluge. Ovo preduzeće u saradnji sa Direkcijom za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda planira buduće kapacitete gradskih grobalja. Kako nas je obavestio Nenad Bajić iz Direkcije, prema Odluci o građevinskom zemljištu, gradske opštine nadležne su za izgradnju i namenu objekata na zemljištu u državnoj svojini do 800 metara kvadratnih bruto površine u okviru jedne građevinske parcele, dok je za objekte na većoj površini i postupak davanja u zakup nadležna Direkcija. To znači da opštine odlučuju o izgradnji grobalja do navedene površine, dok je za veća groblja nadležan grad.

Za ovu godinu, proširenja i/ili izgradnje planirani su za gradska groblja Orlovača, Lešće, Bežanijska kosa (novo groblje) i Zbeg (za ukupne projektovane površine svih beogradskih grobalja vidi tabelu).

Za stanje na gradskim grobljima odgovorno je JKP Pogrebne usluge, i tu nema ni blizu onakvih problema kao u organizaciji i funkcionisanju opštinskih grobalja. Za gradska groblja je u slučaju potreba nadležna Komunalna inspekcija grada, dok je za opštinska groblja zadužena opštinska komunalna inspekcija. Pravo je pitanje kako i zašto je došlo do takvog prekida u sistemu kontrole između ta dva nivoa inspektorata, te kakva logika leži iza nejedinstvenog pristupa na opštinskom i gradskom nivou – a po svemu sudeći i na republičkom nivou. Moguće je da centralizacija kontrole ove oblasti nije rešenje, ali svakako hitno treba izraditi studiju ili strategiju za iznalaženje izlaza iz ovakvog haosa. Ako ništa drugo, onda se bar grad Beograd, zbog činjenice da ima 1.576.124 stanovnika, može angažovati oko bizarnih slučajeva kao što je kaluđeričko groblje.