Istraživanje – Nove vojske bivše Jugoslavije (9)
Vojska Republike Srpske i priključenija
Politički vrh bosanskih Srba ocenio je 1992. da je stvorena vojska po želji naroda, zahtevano je raspuštanje svih paravojnih formacija i funkcionisanje vojske na "sistemskim moralnim osnovama". Ratni napori pokušavaju se, dosta neuspešno, rasporediti na sve segmente društva; pokušaji suprotstavljanja ratnom profiterstvu u začetku nisu imali većih uspeha. Danas, od VRS je u sastavu Oružanih snaga BiH ostao Treći pešadijski puk, čija je aktivnost svedena na upravljanje muzejom puka
Uslovi formiranja Vojske Republike Srpske (VRS) mogu se posmatrati u kontekstu opštih uslova koji su vladali krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina dvadesetog veka na prostoru tadašnje Jugoslavije. Snažni secesionistički elementi i neka vrsta ogromne želje za rastakanjem tadašnje države ali i sistema na kome je počivala podržana je od više stranih faktora tako da su se stekli svi društveni uslovi kako za raspad tako i za oružane sukobe koji su ga pratili.
Snažna homogenizacija nacionalnih snaga, koja je dovela i do stvaranja oružanih formacija koje su bile praktično iznedrene iz pojedinih političkih partija na prostoru prethodne Jugoslavije, nije mimoišla ni Bosnu i Hercegovinu (BiH). Počelo je od "Patriotske lige" čija je prva brigada osnovana još 1991, preko "Hrvatskih odbrambenih snaga", Teritorijalne odbrane BiH koja je prerasla u Armiju BiH, do Hrvatskog vijeća obrane koje je bilo "ispostava" Hrvatske vojske u delovima BiH pod kontrolom Hrvata. Srpske političke stranke i druge organizacije tokom 1991. veruju u državu, sistem i Jugoslovensku narodnu armiju (JNA) i tek početkom 1992. političko vođstvo bosanskih Srba formira Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu – kad počinje oružani sukob koji će trajati do kraja 1995. godine.
Tokom prva četiri meseca 1992. na prostoru BiH događaji se smenjuju vrlo brzo. Predstavnici muslimanskog i hrvatskog naroda u jednoj vrsti koalicije intenzivno rade na potpunom osamostaljivanju BiH, dok predstavnici srpskog naroda "spas" vide u bilo kakvoj vrsti ustavno-pravnih veza sa Srbijom. Na referendum o budućnosti BiH izlaze samo Hrvati i Muslimani, a na "srpski" plebiscit samo Srbi.
Međunacionalni oružani sukobi se intenziviraju a međunarodni medijatori obezbeđuju potpisivanje Plana za BiH poznatijeg kao "Kutiljerov plan". Predstavnik muslimanskog naroda već sutradan povlači svoj potpis, a posle njegovog povratka iz Lisabona dolazi do masakra kolone JNA u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu, u prisustvu snaga UN. Umesto ranije odluke po kojoj snage JNA treba da ostanu u BiH narednih pet godina, novom počinje potpuno povlačenje. U tim uslovima dolazi do formiranja Vojske Srpske Republike BiH.
OSNIVANJE: Narodna Skupština Srpske Republike BiH na zasedanju u Banjoj Luci 12. maja 1992. donosi odluku o formiranju Vojske Srpske Republike BiH (VRS). Određena je i slava – Vidovdan, a Ratko Mladić imenovan je za komandanta Glavnog štaba.
Tadašnji politički vrh bosanskih Srba ocenio je da je stvorena vojska po želji naroda, zahtevano je raspuštanje svih paravojnih formacija i funkcionisanje vojske na "sistemskim moralnim osnovama". Ratni napori pokušavaju se, dosta neuspešno, rasporediti na sve segmente društva; pokušaji suprotstavljanja ratnom profiterstvu u začetku nisu imali većih uspeha.
Kadar VRS-a bio je u najvećem broju kadar oficira bivše JNA poreklom sa prostora BiH, uz manji deo pripadnika rezervnog sastava uglavnom na nižim taktičkim pozicijama, najviše do nivoa komandanta lake brigade kopnene vojske. Vrlo veliku ratnu armiju – oko 185.000 ljudi u ratu – vodilo je nešto više od 3000 predratnih aktivnih oficira i podoficira. Posle rata niko od njih nije se našao ni na jednoj značajnijoj poziciji. Nekoliko ljudi koji su bili poslanici u Narodnoj skupštini Republike Srpske (RS) više predstavljaju izuzetak nego pravilo.
ISTORIJSKE LEKCIJE: Prve lekcije koje đaci u osnovnim školama RS imaju o prošlom ratu nalaze se u udžbeniku poznavanja društva za peti, a nešto širi u udžbeniku istorije za deveti razred osnovne škole. U petom temu obrađuje lekcija "Raspad SFRJ", raspad koji je posledica toga što su "narodi u pojedinim republikama pokazali želju za odvajanjem od SFRJ". O ratu u BiH kaže se da je počeo 1992. a završio novembra 1995. Poginulo je oko 100.000 ljudi a znatno veći broj je morao izbjeći. Po Dejtonskom sporazumu u BiH su stvorena dva entiteta, Republika Srpska i Federacija Bosne i Hercegovine.
U udžbeniku istorije za deveti razred osnovne škole teme koje obrađuju rat devedesetih i raspad SFRJ nalaze se kao lekcije "Slom socijalizma u SSSR i Evropi" i "Raspad socijalističke Jugoslavije".
Istoričari koji se bave i udžbenicima uglavnom se slažu u stavu da se period posle 1990. uopšte ne obrađuje, već da se za to sačeka neko novo vreme.
HAG I DRUGI SUDOVI: Od ukupno 163 osobe optužene pred Tribunalom za bivšu Jugoslaviju (ICTY) u Hagu, 53 lica su iz sastava VRS. Osim trojice optuženika, svi drugi su zatvoreni, neki osuđeni a neki čekaju na suđenje. Među optuženima su ratni predsednik RS, komandant Glavnog štaba VRS i njegova tri pomoćnika, načelnik operativno nastavnog organa i tri komandanta korpusa. Osim toga, sudovi u BiH navodno imaju u fiokama spremnih 16.000 optužnica.
Oficiri i podoficiri VRS koji nisu osumnjičeni ni optuženi uglavnom tavore na marginama. Svi sistemi na njima "treniraju strogoću" oko pitanja penzija i stanova, sve do ograničavanja mogućnosti bilo kakvog zaposlenja. Narodna Skupština RS setila se tek u decembru 2007. da donese zakon o pravima na penziju bivši oficira i podoficira VRS. Početak primene tog zakona za sada nije ni na vidiku.
Vojska RS je prošla put od oko 185.000 u ratnim uslovima do 3981 oficira i vojnika 2004, pred njeno rasformiranje i utapanje u Oružane snage BiH. Podela na vidove i rodove nasleđena je od bivše JNA (bez mornarice). VRS je bila organizovana u šest korpusa kopnene vojske, i vazduhoplovstvo i PVO. Korpusi su bili teritorijalno određeni: Prvi i Drugi krajiški, Istočnobosanski, Drinski, Sarajevsko-romanijski i Hercegovački korpus. VRS je u sastavu imala 44 jedinice ranga bataljon/divizion i 106 jedinica ranga puk/brigada, a do kraja 1994. i jednu samostalnu diviziju. Za potrebe određenih borbenih aktivnosti formirani su privremeni sastavi kao taktičke i operativne grupe.
Glavni štab VRS delovao je preko sektora za operativno štabne, obaveštajno bezbednosne, organizacijsko mobilizacijske poslove, uz sektore za pozadinu, moral, verske i pravne poslove te uprave za Vazduhoplovstvo i PVO odnosno finansije i razvoj. Princip rada svih komandi od Glavnog štaba do komandi brigada i samostalnih bataljona bio je zasnovan na principima rada komandi i štabova u ratu. Neprikosnovene su bile odluke komandanata na svim nivoima i to je obezbedilo funkcionisanje svih borbenih i neborbenih aktivnosti VRS. U vreme NATO udara iz vazdušnog prostora krajem avgusta i početkom septembra 1995, kada je bio paralisan sistem komunikacija, rukovođenje i komandovanje nije zbog toga trpelo.
NASLEĐE: Opremu je VRS nasledila iz bivše JNA. Ukupno je tenkova bilo nešto više od 300, od toga 73 komada M-84, oklopnih borbenih vozila 257, raketne i cevne artiljerije 1650 komada, bestrzajne 660, lansera POVR 760, borbenih aviona 22, borbenih helikoptera 14 i 18 lakih aviona. Većih nabavki vojne opreme i naoružanja nije bilo, uglavnom je nabavljana municija za lako naoružanje jedinica kopnene vojske.
VRS je zadržala klasičnu profesionalno-regrutnu kombinacija ljudstva s malim brojem civila, koji su preimenovani u kategoriju "radnici u vojsci". Služenje vojnog roka je smanjivano s jednogodišnjeg do tromesečnog. Regrutna obaveza je ukinuta posle incidenta u kojoj je stav o odbrani BiH novi kontingent promenio u odbranu RS; ubrzo potom ukinuta je i VRS.
U banjalučkom Centru vojnih škola obučavani su pripadnici kopnene vojske za niže oficirske i podoficirske dužnosti; više obrazovanje i obuku sticali su u vojnim školama i akademijama SR Jugoslavije.
Tokom ratnih dejstava i poratnog postojanja VRS bio je obezbeđen pristojan nivo ishrane, lične higijene i osnovnih delova odeće i obuće. Indirektno, o tome svedoči podatak da tokom postojanja VRS u njoj nije izbila nijedna epidemija. Standard profesionalnih pripadnika VRS je sasvim drugo pitanje, a neredovne plate i odsustvo bilo kakve stambene politike dobro pokazuju odnos političkih elita prema vojsci.
Učešće žena u VRS je zanemarljivo, s izuzetkom pozadinskih službi i u administraciji komandi od nivoa brigade naviše.
Sistem činova nasleđen je iz JNA, od vojničkih činova (razvodnik, desetar i mlađi vodnik), preko podoficira (od vodnika do zastavnika prve klase) i oficira (od potporučnika do pukovnika), do generala…
Vojni budžet VRS često je bio predmet manipulacija i kretao se do 80 miliona maraka, ali je politička vlast preko besparice pokušavala da ostvari uticaj na vojsku.
PRE I POSLE KRAJA: Pred sam kraj postojanja VRS je učestvovala u nekoliko mirovnih misija, od kojih je ona u Eritreji visoko ocenjena u UN kao uspešna. VRS nije imala prilika da se učlanjuje u međunarodne asocijacije, ali je na visokom nivou učestvovala u primeni Bečkog ugovora o gradnji poverenja i stabilizacije u BIH i ugovora iz Firence o subregionalnoj kontroli naoružanja.
Osnovana 12. maja 1992, u ratu do 21. novembra 1995. Dejtonskog sporazuma, VRS je ukinuta 1. decembra 2004, kada je dovršen proces prenošenja svih ingerencija na Oružane snage BiH.
Neku vrstu zaključka može predstavljati ocena da je VRS nastala u određenom trenutku na prostoru BiH u kom su društveni i međunacionalni sukobi dostigli veoma visok intenzitet, čiji je rezultat bilo i stvaranje vojski koje su međusobno ratovale po principu "svi protiv svih".
Od onoga što je ostalo od VRS u sastavu Oružanih snaga BiH je Treći pešadijski puk (Republika Srpska). Aktivnost ove jedinice svedena je na upravljanje muzejom puka; kontrolu finansijskog fonda; pripremu, istraživanje i negovanje istorije puka; objavljuje biltene; čuva kulturno-istorijsko nasleđe puka; daje uputstva o održavanju posebnih svečanosti, običajima, odeći i ponašanju puka, te vodi oficirske, podoficirske i vojničke klubove. Po Zakonu o odbrani BiH, komandant puka ima isključivo počasni položaj i nema operativna niti administrativna ovlaštenja.
O projektu "Nove vojske bivše Jugoslavije"
Za deveti razred
Destabilizacija socijalizma u SFRJ počinje od VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije 1964, nastavlja s događajima na Kosovu sedamdesetih i osamdesetih, odnosno u Hrvatskoj 1967–1971. "Maspok" u Hrvatskoj nije bio uništen, a njegovi pripadnici aktivno su učestvovali u razbijanju SFRJ. Vrhunac krize počinje donošenjem Ustava SFRJ 1974. godine.
Politička i ekonomska kriza u SFRJ dostigla je vrhunac na 14. kongresu Saveza komunista Jugoslavije (SKJ), 20. januara 1990, kada su suprotstavljena dva koncepta razvoja Partije i države: konfederalni, koji su zagovarale Slovenija i Hrvatska, i federalni, za koji su se zalagale Srbija i Crna Gora. Delegacije Slovenije je napustila Kongres, što je značilo i kraj SKJ. Njemačka je prva a zatim Austrija, Mađarska i Vatikan i druge članice Evropske zajednice, podržala Sloveniju i Hrvatsku. Ovome pogoduju i spoljno-političke okolnosti na jugoistoku Evrope. Raspad Varšavskog pakta pogodovao je raspadu SFRJ. Protiv Jugoslavije je poveden pravi medijski rat. Prvi višestranački izbori u SFRJ održani su novembra 1990. godine. (…) Po novom Ustavu (Hrvatske) Srbi su u Hrvatskoj ostali nacionalna manjina bez političkih prava. U delu Dalmacije proglašena je Srpska autonomna oblast. (…) U BiH su na izborima 1991. pobedu odnele nacionalne stranke: Stranka demokratske akcije, Srpska demokratska stranka i Hrvatska demokratska zajednica. U Srbiji je na izborima pobedila reformisana Socijalistička partija sa Slobodanom Miloševićem, a u Crnoj Gori Socijalisti sa Momirom Bulatovićem na čelu. Posle održanih izbora skupštine Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije donele su odluku o izdvajanju iz SFRJ i proglasile samostalne države čime je razbijena SFRJ i srušen socijalizam i u Jugoslaviji.
Bivši
Što se tiče sudbine bivših pripadnika JNA, većina je nastavila da radi u VRS u uslovima izražene materijalne i finansijske oskudice. VRS je imala oficira i podoficira koji nisu bili Srbi, na pozicijama do načelnika odeljenja na nivou korpusa. Bez obzira na nacionalnost, sledovao im je epitet "komunjare" što su novopečeni vlastodršci nesebično koristili bez obzira na nivo u hijerarhiji na kome se pojedinac nalazio.
Učešće u ratu obračunato je u dvostrukom trajanju za sve pripadnike VRS, ali tu se završavaju sva prava. Od ove godine se očekuje isplata novčane naknade u simboličnom iznosu – nešto više od 100 konvertibilnih maraka – ali samo za borce prve kategorije, one koji su ratovali od prvog do posljednjeg dana. Mali broj odlikovanih boraca je u prethodnih nekoliko godina primao naknadu reda par stotina konvertibilnih maraka, zavisno od vrste odlikovanja. Profesionalni vojnici imali su mogućnost sticanja državljanstva Jugoslavije i Srbije, i uglavnom su je iskoristili – ali ta mogućnost nije postojala za ogromnu većinu boraca, pripadnika rezervnog sastava.
Stanarska prava su rešavana, u simboličkom broju, za invalide rata, dok se boračkom sastavu po ovom pitanju nije posvećivala nikakva pažnja. Gotovo svi profesionalni vojnici koji su na teritoriji Federacije BiH ili Hrvatske posedovali stan imaju ogromne probleme u vraćanju svoje imovine, a neki to nisu učinili ni do danas.
Od ratne armije koja je brojala oko 180.000 vojnika kroz etapnu i veoma kratku demobilizaciju – obavljenu do kraja 1995. i polovine 1996. godine – VRS je svela brojno stanje u prvim posleratnim godinama na oko 20.000 pripadnika. Istovremeno je tekla i promena organizacijsko formacijske strukture, tako da se sa VRS sa pet svela na tri korpusa. Glavni štab je preimenovan u Generalštab sa sedištem u Bijeljini. Zbog velikog broja jedinica GŠ smeštenih u relativno malom garnizonu zajedno sa komandom i značajnim delom jedinica Trećeg korpusa, Bijeljina i njen garnizon su bili prenatrpani pripadnicima VRS; vojnici su smeštani i u šatore. U narednim godinama broj vojnika je sveden na oko 10.000 a ukidanjem obaveze služenja vojnog roka na približno 6000–7000.
Vojni otpad
VRS u poratnom periodu faktički nije posedovala značajnije jedinice specijalne namene. Korpusi su imali izviđačko diverzantske čete koje su prerasle u odrede. Ove čete zbog slabe popunjenosti i opremljenosti nisu mogle odgovoriti svojoj nameni. Bataljoni vojne policije, u miru ranga ojačane čete, imali su relativno dobro opremljene i obučene vodove.
Oprema i naoružanje VRS bili su na papiru brojni i relativno savremeni u odnosu na susede, ali zbog velike istrošenosti u ratu, nedovoljne brige, neobučenosti i izostanka bilo kakvog održavanja i remonta – gotovo neupotrebljiva. Artiljeriju za vatrenu podršku faktički je bilo nemoguće upotrebiti jer je samo polovina oruđa imala pripadajuća vučna vozila u ispravnom stanju, a popuna ubojnim sredstvima se kretala od polovine do jednog borbenog kompleta, 6 do 10 puta ispod neophodno potrebnih rezervi.
U procesu nabavke vojne opreme svih vrsta nadležna je bila Republička direkcija koja je bila u sastavu Ministarstva odbrane – ali osim municije nije nabavljano ništa.
Datum
Dan Vojske Republike Srpske (VRS) je 12. maj, kada je (1992) Narodna skupština donela odluku o njenom formiranju, tada pod imenom Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine, a za komandanta Glavnog štaba imenovan general Ratko Mladić. Istog datuma doneta je i odluka o formiranju Predsedništva Srpske Republike BiH.
Politički rukovodioci govorili su ono što je ogromna većina srpskog naroda u BiH mislili i osećala – da je bilo krajnje vreme, jer je pre toga SR Jugoslavija donela odluku o povlačenju JNA povuče s teritorije BiH, formirane su Armija BiH i Hrvatsko vijeće odbrane (HVO), počeo je niz napada na Srbe na celoj teritoriji BiH, uz učešće i hrvatske vojske. Tadašnji politički vrh Srba u BiH ocenio je da je stvorena vojska po želji naroda.
Ključevi
Na službi u OSBiH nalaze se profesionalna vojna lica, ukupno oko 10.000 od kojih 7000 na teritoriji Federacije a 3000 na teritoriji RS.
U ukupnom broju pripadnika OSBiH oficiri čine 20, podoficiri 30 a vojnici 50 odsto u profesionalnom i u rezervnom sastavu.
Zakonom o službi je predviđen i rezervni sastav koji čine rezervni vojnici, podoficiri, oficiri i generali. Brojno stanje rezervnog sastava trebalo bi biti 5000. Popuna rezervnog sastava još nije počela. Trenutno je osetan nedostatak profesionalnih vojnika.
U reformi OSBiH nacionalna zastupljenost trebalo bi da odgovara popisu iz 1991: Muslimani (Bošnjaci) 45,9; Srbi 33,6; Hrvati 19,8 i ostali 0,7 odsto. Zastupljenost bilo kog konstitutivnog naroda u jedinicama OSBiH ne sme biti manja od 10 odsto ukupnog brojnog stanja jedinice.
OSBiH čine tri pešadijske, brigada taktičke podrške i brigada vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane. Službeni jezici srpski, bosanski i hrvatski a pisma ćirilica i latinica.
Specijalci
Vojnoobaveštajni bataljon se nalazi u sastavu Brigade taktičke podrške u kasarni u Butilama – Sarajevo, kao i Vojnopolicijski bataljon, dok svaka od tri postojeće brigade u sastavu ima po jednu izviđačku četu.
Sumnje i činovi
Ključne ličnosti u Ministarstvu odbrane i OSBiH su većinom kadar iz JNA, počev od ministra odbrane Selma Cikotića i načelnika Zajedničkog štaba Sifeta Podžića. U potčinjenim komandama takođe ima dosta oficira bivše JNA, kao i većina pripadnika bivše VRS.
U OSBiH se još uvek na visokim funkcijama nalaze oficiri koji su u toku rata komandovali jedinicama koje su počinile ratne zločine i koji su zbog toga bili osumnjičeni, ali iz različitih razloga – lobiranja i političkih igara u kojima je učešće uzela i međunarodna zajednica – i danas obavljaju najviše vojne i civilne funkcije. To je slučaj i sa ministrom odbrane BiH Selmom Cikotićem koji još 2004. godine prilikom provere za unapređenje u čin generala nije bio izabran jer se protiv njega vodio postupak za ratne zločine nad Hrvatima u Bugojnu. SFOR je čak predložio da se odmah otpusti iz aktivne vojne službe. I pored zakona koji nalaže da na mesto ministra odbrane ili zamenika ne može biti imenovano vojno lice u periodu od tri godine nakon prestanka profesionalne službe u Oružanim snagama, pozicija je za Cikotića čuvana i sačuvana. Uz to, i ministar odbrane i načelnik Zajedničkog štaba su Muslimani (Bošnjaci), što nije u skladu s dogovorenim "nacionalnim ključem".
Ni general Sifet Podžić, sada komandant Zajedničkog štaba OSBiH, na istoj proveri i iz istih razloga nije prošao proveru SFOR-a 2004. U vreme sukoba komandovao je jedinicom koja je obezbeđivala zgradu Predsjedništva u Sarajevu u kojoj su na drugom spratu viđeniji Srbi Sarajeva i jedan broj zarobljenika iz Dobrovoljačke ulice mučeni i maltretirani.
Na nižim funkcijama u OSBiH takođe ima ljudi osumnjičenih da su u toku rata u BiH bili upleteni u ratne zločine: primer je brigadir Zdenko Andabak, komandant Centra za borbene simulacije u Zalužanima, osumnjičen za zločine nad Srbima u Livnu.
S druge strane, oficiri Srbi na funkcijama u OSBiH nisu osumnjičeni za takva dela. O tome svedoči i podatak da unapređenje u čin generala u proleće 2004. od 19 kandidata iz OSBiH nije dozvoljeno za 11. Od "srpskog kontingenta" s ukupno šest kandidata proveru nije prošao Cvjetko Savić zbog ocene SFOR-a da opstruiše istragu o zločinima u Srebrenici. Među "oborenima" je bilo 6 od 9 predloženih Muslimana i sva četiri Hrvata – bošnjački kandidati sumnjičeni su za ratne zločine, a hrvatski su unapređenje izgubili zbog podrške autonomiji Hrvata u BiH 2001. godine.
Šareno školovanje i beneficije
Oficiri Hrvati školovani su uglavnom u hrvatskim vojnim školama, Srbi u Srbiji a Bošnjaci u Pakistanu, Turskoj, Saudijskoj Arabiji, uz ubrzano doškolovavanje na Fakultetu političkih nauka i Fakultetu za bezbednost u Sarajevu.
Prema Zakonu o službi u OSBiH vojni osiguranici imaju uvećanje staža tako da se 12 meseci u službi računa kao 16 meseci staža osiguranja. Za generale 12 meseci efektivnog staža računa se kao 18 meseci staža osiguranja. Vojni osiguranik ima pravo na starosnu penziju s navršenih 55 godina života i najmanje 30 godina penzijskog staža odnosno 40 godina navršenog radnog staža bez obzira na godine života. Profesionalno vojno lice stiče uslov za prevremenu starosnu penziju kad navrši 45 godina života s najmanje 20 godina radnog staža.
Naoružanje i oprema OSBiH
U skladu sa ugovorom o subregionalnoj kontroli naoružanja dozvoljene količine oružja u BiH su: 410 tenkova, 340 borbenih vozila pešadije, 1500 artiljerijskih cijevi (kalibra 75 mm i većih), 62 borbena aviona i 21 borbeni helikopter. Prema odluci Ministarstva odbrane BiH iz 2006, osnovni tip puške OSBiH biće američka M16A1 kalibra 5,56×45 mm, puškomitraljezi M-60 i M-84 kalibra 7,62 mm i hrvatski automat "Ero" 9 mm. Osnovni tip tenka biće M60A3 američke proizvodnje s topom kalibra 105 mm i "jugoslovenski" M-84 s topom kalibra 125 mm; oklopni transporter je M113 američke proizvodnje. Odlučeno je da se zadrži haubica D-30J 122 mm kao i samohodni višecevni lanser raketa APRA-40 kalibra 122 mm. Za sada nije poznat tačan broj naoružanja po tipovima za raspoređivanje u jedinice OSBiH: materijalna formacija je u izradi i verovatno će na snagu stupiti do kraja ove godine.
BiH prodaje i uništava puške M70 7,62 mm i uvodi M16A1 koja je kao donacija 40.000 komada stigla u BiH posredstvom američke kompanije MPRI. Tu je problem i municija koje za pušku M70 ima više nego što je potrebno, dok municija za M16 mora da se kupuje ili ovlada njenom proizvodnjom.
Pred sudom
Sefer Halilović napušta JNA s činom majora 1991. i pridružuje se "Patriotskoj ligi", bošnjačkoj formaciji koja je imala svoje političko i vojno krilo i koja je, prema rečima Halilovića, tada brojala nekoliko stotina hiljada vojnika (podatak dobijen od Jovana Divjaka, mada on sam sumnja u ove Halilovićeve navode). Smenjen je sa funkcije načelnika Generalštaba 1993, nakon sukoba sa Alijom Izetbegovićem i premešten na hercegovačko ratište kao komandant operacije "Neretva 93". U tom periodu dešava se "Grabovica", slučaj zbog kog će Halilović odgovarati pred sudom u Hagu 2001. Optužen je po komandnoj odgovornosti, jer nije sprečio ubistvo 33 civila hrvatske nacionalnosti u Grabovici i 29 civila u Uzdolu. Suđenje je trajalo od 31. januara do 31. avgusta 2005. Prema presudi Pretresnog veća oslobođen je krivice.
Rasim Delić, komandant ABiH od 1993. Dobrovoljno se predaje Haškom tribunalu 2005. Optužen je po komandnoj odgovornosti za ubistvo, okrutno postupanje i silovanje civila hrvatske i srpske nacionalnosti u srednjoj Bosni 1993-1994. Izjasnio se da nije kriv, te je privremeno pušten na slobodu. Suđenje je počelo 2007; Delić je u decembru ponovo privremeno pušten na slobodu, ali je nakon njegovog susreta sa Harisom Silajdžićem Tužilaštvo zahtevalo da mu se ovo pravo ukine i da se Delić vrati u Sheveningen. Vlada Federacije BiH dala je dodatne garancije za njegovo privremeno puštanje na slobodu.
Enver Hadžihasanović, pripadnik JNA, od 1992. nalazi se u ABiH, gde je bio na funkciji komandanta III Korpusa, kasnije unapređen u čin brigadnog generala. Penzionisan je 2000. godine s činom general-majora. Od 2001. je u Hagu, optužen po komandnoj odgovornosti za nesprečavanje ubistva i okrutnog postupanja u centralnoj Bosni 1993-1994. Osuđen je na pet godina zatvora 2006.
Amir Kubura napušta JNA 1992. s činom kapetana. Kao jedan od zapovednika u okviru 7. brdske Muslimanske brigade III Korpusa, učestvuje u borbama protiv HVO-a u centralnoj Bosni 1993–1994. U Hag je prebačen 2001, a 2006. je osuđen po komandnoj odgovornosti za pljačkanje javne i privatne imovine, na dve i po godine zatvora.
Mehmed Alagić, takođe pripadnik bivše JNA, direktor Škole za rezervne oficire u Banjaluci. Napušta JNA 1991. s činom potporučnika. Kraj rata je dočekao s činom brigadnog generala kao komandant 7. korpusa ABiH. Član partije SDA, obavlja dužnost načelnika opštine Sanski Most. U aprilu 2001. godine Kantonalni sud u Bihaću osudio ga je na četiri godine zatvora zbog zloupotrebe položaja. Pred sudom u Hagu optužen je za niz krivičnih dela po komandnoj odgovornosti. Umro je 7. marta 2003.
S. D.
Optuženi, osuđeni, nedostupni
Pred Haškim tribunalom optužena su 53 lica iz RS. Četvorica čekaju suđenje, devet je prosleđeno sudu BiH, pet čeka na prebacivanje na izdržavanje kazne, pet je preminulo, četiri su izdržali kazne, trojica su u bekstvu, 13 izdržava kaznu, devetorici se trenutno sudi.
Vojska
Armija BiH formirana je na početku rata i njenu osnovu predstavljala je tadašnja teritorijalna odbrana (TO). Na samom početku, 8. aprila 1992, predsedništvo BiH na čelu sa Alijom Izetbegovićem donosi odluku da se ukine Republički štab teritorijalne odbrane koji je do tada funkcionisao u sklopu JNA, sa namerom da se ti štabovi reorganizuju. Tadašnji načelnik TO-a Hasan Efendić i Jovan Divjak, načelnik TO Sarajeva koji je kasnije unapređen u zamenika komandanta ABiH, upućuju pismo svim štabovima TO u BiH sa zahtevom da se opredele da li će prihvatiti ovu reorganizaciju i prikloniti se novoj komandi.
Od svih štabova, njih 73 je prihvatilo tu novu strukturu – mahom u onim delovima BiH u kojima je većinsko stanovništvo bilo bošnjačko i hrvatsko. Jovan Divjak se priseća da su se puške i pištolji nudili "na kredit". Još jedan predznak da se nešto sprema bila je i afera "banana raketa" iz 1991, kada su u vojnim kamionima prevožene rakete iz Sarajeva, u papirima predstavljene kao – banane.
"Već 1992–1993. počelo je da se šuška po gradu da Caco odvodi civile na kopanje rovova, koji se sa tih akcija jednostavno ne vraćaju", kaže Vildana Selimbegović, urednica magazina "Dani". Odvođenja i ubistva civila nebošnjačke nacionalnosti dobila su svoj epilog kroz slučaj "Kazani" – ime je dobio po trebevićkom području gde su civili odvođeni i ubijani – pred sudom u Sarajevu, koji je 1996. izrekao presude za 14 boraca 10. brdske brigade. Slučaj istražuje i Haški tribunal. Na čelu akcije "Trebević 2" nalazili su se komandant Armije Rasim Delić i tadašnji ministar unutrašnjih poslova Bakir Alispahić. Cela akcija se praktično svela na obračun sa Cacom i Ćelom, a završila se sa oko 250 uhapšenih pripadnika obe brigade i više od deset mrtvih pripadnika MUP-a, vojne policije i 10. brdske brigade.
Od 1992. godine u srednjoj Bosni u okviru III Korpusa ABiH formira se Sedma muslimanska brigada, sastavljena mahom od dobrovoljaca iz stranih (islamskih) zemalja. Najveći broj optužnica protiv oficira ABiH u Hagu odnosi se na komandnu odgovornost i nesprečavanje zločina počinjenih od strane pripadnika jedinica u okviru III Korpusa.
S. D.
