Kako god da se osećate po povratku iz zemalja zapadne ili srednje Evrope, umorno ili oduševljeno, nema sumnje da vam je dolazak kući olakšan time što ne morate da pomerate časovnik ni napred ni nazad. Međutim, odmah možete da primetite kako u Srbiji mrak ranije pada nego na Zapadu. Razlog za to je što se Srbija nalazi uz sam istočni obod zone koja koristi srednjoevropsko vreme.

Meridijan koji je polovio nekadašnju SFRJ odavno je ostao na zapadu u odnosu na Srbiju. To daje povod da astronomi povremeno raspravljaju da li pripadamo pravoj časovnoj zoni. Neke od država koje imaju sličnu geografsku dužinu kao Srbija koriste istočnoevropsko zonsko vreme, kao u slučaju Grčke, ali se većina ipak nalazi u srednjoevropskoj zoni. Da li bi za Srbiju bilo ekonomski isplativije da nam podne bude kao u istočnoj Evropi, dva sata posle podneva u Griniču, a ne jedan sat kako je sad?

"Definisanje, merenje i računanje vremena vezano je za Zemljinu rotaciju", kaže za "Vreme" Zorica Cvetković, predsednik Društva astronoma Srbije i naučni saradnik u Astronomskoj opservatoriji u Beogradu, objašnjavajući da vreme na nekom mestu na Zemlji zavisi od položaja njegovog meridijana, odnosno od njegove geografske dužine. Meridijan ili podnevnik je zamišljena eliptična linija koja spaja polove planete i na njemu sva mesta u jednom trenutku imaju isto astronomsko vreme. Geografska dužina je udaljenost nekog meridijana od Griniča, gradića u Engleskoj kroz koji prolazi nulti ili početni meridijan.

Kako Cvetković objašnjava, upravljanje po građanskom vremenu izazivalo je u XIX veku velike smetnje u saobraćaju i trgovini, pa je zbog toga usvojen sistem zonskog vremena. Planeta je podeljena na 24 časovne zone, a svaka po geografskoj dužini obuhvata oblast od po 15 stepeni. Na Međunarodnoj meridijanskoj konferenciji, 1884. godine u Vašingtonu, za početni je izabran "meridijan koji prolazi kroz centar pasažnog instrumenta opservatorije u Griniču". Tako je definisana nulta vremenska zona koja obuhvata oblast od 7,5 stepeni istočno i 7,5 zapadno od Griniča. Vreme u njoj se naziva univerzalno koordinirano vreme, UTC (Coordinated Universal Time), a ponekad se naziva i svetsko ili zapadnoevropsko vreme.

Ako od Griniča putujete na istok, iz zone u zonu dodajete po jedan sat. Mada Sunce prividno sve ranije zalazi, tako hvatate dobar deo obdanice na svakom delu planete. Međutim, podela država po vremenskim zonama nije izvedena strogo po graničnim meridijanima, već je ostavljeno svakoj državi da sama izabere. "Ako mali deo neke države zalazi u susednu zonu, vreme u tom delu je isto kao u celoj državi", objašnjava Cvetković. Vlasti se pri tom izboru obično rukovode ekonomskim razlozima jer duža obdanica obično znači i veću uštedu u gorivu i osvetljenju, kao i povećanje radnog učinka. Zbog toga je uvedeno takozvano ukazno (letnje) vreme, koje se od 1983. godine koristi i u našoj zemlji, a kazaljke na satovima se pomeraju poslednje nedelje u martu i u oktobru.

Većina zemalja Evrope nalazi se u prvoj časovnoj zoni, UTC+1, koja se prostire između 7,5 i 22,5 stepeni geografske dužine. Ona se najčešće naziva srednjoevropska časovna zona i označava se sa CET (Central European Time). Međutim, ovoj zoni pripadaju i mnoge države koje su geografski previše istočno ili previše zapadno. Najekstremniji primer je Španija, koja zvanično pripada zoni UTC+1, mada se prirodno sasvim prostire u griničkoj zoni i, zapravo, nalazi se zapadnije od Velike Britanije. Zbog tog nesaglasja propisa i astronomskih prilika, život u Španiji je drugačije organizovan i sve počinje jedan sat kasnije nego u ostatku Evrope.

Prema Zakonu o računanju vremena, u Srbiji takođe "važi vreme koje odgovara univerzalnom koordiniranom vremenu, uvećanom za jedan čas – srednjoevropsko zonsko vreme" (čl. 1, Sl. list SCG, 20/2006). Inače, Zakon o računanju vremena sadrži samo pet članova i donet je 2006. godine kao verovatno jedan od najkraćih zakona koji su na snazi u Srbiji.

No, tačno merenje vremena je oduvek bio državni posao. O primeni ovog zakona stara se Direkcija za mere i dragocene metale, koja obavlja sve poslove vezane za sistem mernih jedinica i kontrolu mera. "Naš zadatak je da u Srbiji jedan sekund traje tačno jedan sekund", kaže direktor ove ustanove Dragan Milošević, dodajući da se to čini kao i u drugim zemljama članicama SI sistema, sa greškom od svega 10-13 sekundi. Uz to, Milošević objašnjava da je naša vremenska zona davno utvrđena i da je to "jedna civilizacijska stvar".

"Srbija se uglavnom prostire između 19 i 22,5 stepeni geografske dužine", slaže se i Zorica Cvetković iz Astronomske opservatorije, objašnjavajući da je to razlog što pripadamo zoni UTC+1.

Beograd ima dužinu od 22 stepena i 28 minuta, što je svega dva minuta zapadno od ivice srednjoevropske zone. Jedan deo Srbije čak izlazi izvan srednjoevropskog vremena, pošto granični meridijan na 22,5 dužine preseca zemlju linijom Zaječar–Knjaževac–Vlasotnice. To znači da ceo pirotski kraj u Južnoj Srbiji žuri jedan sat u odnosu na vreme koje mu, uslovno govoreći, geografski pripada.

Međutim, to nije dovoljan razlog da menjamo časovnu zonu, kao što nije ni činjenica da je središte zemlje pomereno na istok. Srbija ima mnogo dužu meteorološku tradiciju od bivše Jugoslavije. Svojevremeno je Kraljevina Srbija učestvovala u osnivanju međunarodnog sistema mera, a u srednjoevropskoj zoni se nalazi još od 1884. godine. Zato je izvesno da česte promene granica neće pomeriti i kazaljke na časovniku.