Emigracija

Emigracija iz Republike Srbije u evropske zemlje

Prema Zakonu o prebivalištu i boravištu građana ("Službeni glasnik RS", broj 87/11), kojim se uređuje prijavljivanje i odjavljivanje prebivališta, prijavljivanje i odjavljivanje boravišta, prijavljivanje privremenog boravka u inostranstvu, nadležnost i način vođenja odgovarajućih evidencija, građani Republike Srbije koji odu u inostranstvo s namerom da neprekidno borave u inostranstvu ne duže od 90 dana, a svoj boravak produže, dužni su da privremeni boravak u inostranstvu duži od 90 dana prijave nadležnom organu preko diplomatsko-konzularnog predstavništva (član 19).

Zakon o upravljanju migracijama ("Službeni glasnik PC", broj 107/12) definiše emigraciju kao spoljnu migraciju iz Republike Srbije koja traje ili se očekuje da će trajati duže od 12 meseci (član 2).

Republika Srbija je emigraciona zemlja, ali kao i mnoge druge države ne poseduje potpune evidencije o licima koja emigriraju iz zemlje, te se u izradi Migracionog profila koriste podaci Eurostata koji države članice EU objavljuju o broju imigranata u tekućoj godini.

Zemlje pored redovnog dostavljanja podataka o procenjenom broju stanovnika za tekuću godinu dostavljaju relevantne podatke Eurostat-u i o imigraciji i emigraciji koji se objavljuju na godišnjem nivou. Samim tim su referentni podaci o broju stanovnika, živorođenima, umrlima, imigraciji i emigraciji kako na nacionalnom tako i regionalnom nivou dostupni u Eurostatovoj bazi, zajedno sa demografskim indikatorima koji su izvedeni na osnovu samih podataka.

Tokom 2014. godine, prema podacima Eurostat-a, ukupno 3,8 miliona lica je imigriralo u jednu od 28 zemalja članica EU od kojih je procenjeno da su 1,6 miliona njih državljani država koje nisu članice EU a među kojima su i državljani Republike Srbije. Navedeni podaci ne daju sveobuhvatnu sliku o licima koja su emigrirala iz Republike Srbije tokom referentne godine budući da se podaci određenih država niti redovno ažuriraju niti prikazuju.

Iz Tabele može se videti da je ukupno 13.250 srpskih državljana napustilo Republiku Srbiju tokom 2014. godine, odnosno da je navedeni broj srpskih državljana registrovan u 2014. godini kao novopristigli imigranti u neke od zemalja EU i Evrope, a koje dostavljaju podatke Eurostat-u.

Važno je napomenuti da od 2014. godine Eurostat objavljuje podatke o imigraciji u vidu novopristiglih registrovanih imigranata tako da podaci nisu metodološki uporedivi sa prethodnim godinama.

Državljani Republike Srbije koji su u 2014. godini registrovani kao novopristigli imigranti u evropskim zemljama koje dostavljaju podatke Eurostat-u3

(Izvor: EUROSTAT)

Zapošljavanje državljana Republike Srbije i upućivanje zaposlenih državljana na rad u inostranstvo

Zapošljavanje državljana Republike Srbije u inostranstvu uređeno je Zakonom o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10 i 38/15). Nacionalna služba za zapošljavanje (NSZ) i agencije za zapošljavanje, su nosioci poslova posredovanja u zapošljavanju u inostranstvu kako nezaposlenim licima, tako i onim licima koja traže promenu zaposlenja. NSZ i privatne agencije za zapošljavanje pružaju obaveštenja o mogućnostima i uslovima za zapošljavanje u inostranstvu, uslovima rada i života, pravima i obavezama na radu, o oblicima i načinu zaštite u skladu sa ugovorom o zapošljavanju u inostranstvu, kao i o pravima po povratku sa rada iz inostranstva, u skladu sa zakonom. Nosioci poslova zapošljavanja su u obavezi da obezbede zaštitu lica koja se zapošljavaju u inostranstvu, koj a podrazumeva naj manje j ednak tretman po osnovu rada sa državljanima države zaposlenja.

Imajući u vidu odredbe zakona, u toku 2015. godine posredstvom NSZ, nakon sprovedenih postupaka posredovanja u zapošljavanju na zahtev stranih poslodavaca, zaposleno je 35 državljana Republike Srbije u inostranstvu (SR Nemačka, Slovenija, Japan), kao i 270 državljana za potrebe poznatog poslodavca u SR Nemačkoj, dok je 88 državljana zaposleno u SR Nemačkoj posredstvom Tripl Vin ("Triple Win") projekta.

Na osnovu izveštaja agencija za zapošljavanje, koji se dostavlja na šestomesečnom nivou, u prvih šest meseci 2015. godine, u inostranstvu se zaposlilo 523 lica kod inostranih poslodavaca (SAD, Velika Britanija, Grčka, Makedonija, UAE i dr.), dok se u poslednjih šest meseci zaposlilo 462 lica kod inostranih poslodavaca (Bahrein, Libija, SR Nemačka, Panama, Katar, Saudijska Arabija, SAD, Švajcarska, Kipar, Ujedinjeni Arapski Emirati, Slovenija i Nigerija).

U 2015. godini izdato je 13 dozvola za rad novoosnovanim agencijama za zapošljavanje. Produženo je sedam dozvola za rad agencijama za zapošljavanje, dok su dve dozvole za rad oduzete. Na dan 31. decembra 2015. godine u Republici Srbiji bilo je registrovano 77 agencija za zapošljavanje. Nadzor nad radom NSZ i agencija za zapošljavanje vrši Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.

Na evidenciji NSZ u 2015. godini nalazilo se 776 stranaca, što predstavlja 0,1% od ukupnog broja nezaposlenih. Od toga je 618 žena, što čini 79,6% od ukupnog broja registrovanih stranih državljana.

Na osnovu člana 16. Zakona o zaštiti građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu ("Službeni list SRJ", broj 24/98 i "Službeni glasnik RS", broj 101/05 i 36/09 – dr. zakon), u 2015. godini podneto je 304 zahteva poslodavaca za upućivanje 1.394 zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo, a zemlje u koje su poslodavci najviše upućivali zaposlene su Austrija, Slovenija, Češka, Egipat, Makedonija, SR Nemačka, Slovačka, Kirgistan, Norveška. Odobrena kvota za detašmansku 2014-2015 godinu je 2.770 radnih dozvola, a prosečna iskorišćenost je bila 1.633 radne dozvole.

Dana 3. novembra 2015. godine usvojen je Zakon o uslovima za upućivanje zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo i njihovoj zaštiti ("Službeni glasnik RS", broj 91/15), kojim se uređuju prava zaposlenih koji se upućuju na privremeni rad u inostranstvo, uslovi, postupak i obaveze poslodavca u vezi sa upućivanjem zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo, a posebno je uređena zaštita maloletnih lica. Zakon se primenjuje od 13. januara 2016. godine, čime prestaje da važi Zakon o zaštiti građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu ("Službeni list SRJ", broj 24/98 i "Službeni glasnik RS", broj 101/05 i 36/09 – dr. zakon).

Tokom 2015. godine izdate su 6.203 radne dozvole strancima koji imaju odobren privremeni boravak u Republici Srbiji, kao i 170 radnih dozvola strancima sa odobrenim stalnim nastanjenjem u Republici Srbiji.

Sporazum o mobilnosti mladih

Sporazum između Vlade Republike Srbije i Vlade Republike Francuske o mobilnosti mladih je stupio na snagu 1. juna 2013. godine. Sporazum reguliše sledeće oblasti:

1. Stručno usavršavanje

2. Stažiranje

3. Upućivanje radnika

Cilj Sporazuma je promovisanje mobilnosti studenata, svršenih studenata i mladih stručnjaka, kao i razmena srpskih i francuskih stručnjaka starosti između 18 i 35 godina, kako bi oni unapredili svoje profesionalne karijere i produbili poznavanje države u koju dolaze, na osnovu radnog iskustva iz oblasti zdravstva, socijalnih pitanja, obrazovanja, poljoprivrede, zanatstva, industrije, trgovine, slobodnih profesija ili usluga i dr. Ova lica mogu da se radno angažuju bez obzira na situaciju na tržištu rada. Dužina dozvoljenog perioda rada je 12 meseci sa mogućnošću obnove na još godinu dana. Broj lica na godišnjem nivou ne može da pređe 500. Ova lica uživaju jednaka prava po osnovu rada, socijalnog osiguranja, zdravstva, bezbednosti i zdravlja na radu kao i državljani države u koju odlaze.

Migracioni servisni centri

Kroz ustanovljenu mrežu sedam migracionih servisnih centara – MSC (Beograd, Niš, Novi Pazar, Novi Sad, Kraljevo, Kruševac i Bor), koji su formirani pri NSZ, migrantima i potencijalnim migrantima pružaju se informacije o rizicima iregularne migracije, pravima migranata, procedurama za dobijanje viza, radnih i boravišnih dozvola, mogućnostima za zapošljavanje i studiranje u inostranstvu, pristupu zdravstvenoj zaštiti i obrazovanju u inostranstvu i dr., čime se doprinosi efikasnom širenju informacija o legalnim tokovima migracija, odnosno poboljšanju njihove informisanosti i pripremljenosti za eventualni odlazak ili što adekvatnije prilagođavanje uslovima i propisima koje važe u zemlji odredišta. Takođe, jedna od aktivnosti je i upućivanje imigranata, povratnika po readmisiji i azilanata u procesu integracije u Republici Srbiji na relevantne lokalne institucije radi ostvarivanja njihovih prava.

Prema podacima NSZ, u toku 2015. godine usluge MSC-a koristilo je ukupno 696 lica koja su se lično javila NSZ. Pored korisnika koji se lično javljaju, MSC takođe pružaju usluge korisnicima koji se javljaju telefonskim putem, kao i putem veb sajta NSZ.

Od ukupnog broja korisnika dominiraju oni iz Beograda (83,2% ili 579 lica) u odnosu na korisnike koji dolaze iz drugih mesta u Republici Srbiji (16,8% ili 117 lica). Kada je u pitanju zemlja izbora (destinacije) potencijalnih migranata, zemlja prvog izbora je svakako Nemačka, a slede ostale zemlje EU, Norveška i Kanada.

Od ukupnog broja korisnika usluga, 55,6% ili 387 su muškarci, dok 44,4% ili 309 čine žene. Posmatrano prema statusu, među korisnicima usluga bilo je najviše nezaposlenih (75,9% ili 528 lica), zaposleni čine 23,1% (161 zaposleno lice) od ukupnog broja korisnika, dok se 1% korisnika izjasnilo kao studenti.

Kada je u pitanju nivo formalnog obrazovanja, najveće je učešće lica sa srednjom školom, zatim lica sa završenim osnovnim studijama i lica sa završenim post-diplomskim studijama. Posmatrano po starosnim grupama, najviše je bilo korisnika iz grupe lica od 30 do 34 godina, slede lica od 25 do 29 godina, zatim lica od 35 do 39 godine i lica od 40 do 44 godine.

Profesije koje su se izdvojile po učestalosti interesovanja za mogućnosti migracije su tehničari različitih specijalnosti, koji se pojavljuju u dominantnom broju u odnosu na ukupan broj registrovanih korisnika usluga. Slede medicinske sestre ili medicinski tehničari, inženjeri, vozači, ekonomisti, lekari, arhitekte, fizioterapeuti, stomatolozi i varioci. Od zanimanja koja se još izdvajaju su i električari, bravari, profesori, konobari, kuvari, prodavci, dizajneri, veterinari, pedagozi, automehaničari, ali u znatno manjem broju.

Bilateralni sporazumi

Republika Srbija ima zaključene bilateralne ugovore o socijalnoj sigurnosti sa 28 država i to: Austrijom, Kiprom, Slovačkom, Ujedinjenim Kraljevstvom Velike Britanije i Severne Irske, Luksemburga, Francuskom, Mađarskom, Danskom, Bugarskom, Češkom, Italijom, SR Nemačkom, Švedskom, Slovenijom, Holandijom, Poljskom, Belgijom, Rumunijom, Hrvatskom, Norveškom, Švajcarskom, Panamom, Libijom, BiH, Crnom Gorom, Makedonijom, Kanadom i Turskom.

U primeni bilateralnih sporazuma o socijalnom osiguranju, u delu koji se odnosi na korišćenje prava na novčanu naknadu po osnovu nezaposlenosti, u 2015. godini ukupno je formirano 965 predmeta za pokretanje postupka za izdavanje potvrda o periodima osiguranja i korišćenju prava na novčanu naknadu koji su upućeni u druge države ugovornice. Od tog broja u Hrvatsku je upućeno 490 zahteva, 294 u BiH, 79 u Crnu Goru, 21 u Makedoniju, 75 u Sloveniju, jedan u Kipar, tri u Austriju i jedan u Italiju.

Po ranije upućenim zahtevima primljeno je 1.107 potvrda o periodima osiguranja i to: iz Hrvatske 568, iz BiH 233, iz Crne Gore 82, iz Makedonije 32, iz Slovenije 98, iz Slovačke jedan, iz Austrije dva i Velike Britanije jedan.

Iz država ugovornica primljeno je 440 zahteva za potvrđivanje perioda osiguranja u Republici Srbiji, i to: 69 iz Hrvatske, 54 iz BiH, 76 iz Crne Gore, 221 iz Slovenije, pet iz Slovačke, pet iz Mađarske, devet iz Austrije i jedna iz Bugarske.

Povodom primljenih zahteva, poslato je 624 potvrda o periodima osiguranja navršenim u Republici Srbiji i to: za Hrvatsku 100, BiH 75, Crnu Goru 93, Sloveniju 345, Slovačku dve, Austriju šest i Mađarsku tri potvrde.

U primeni Sporazuma između SRJ i BiH o socijalnom osiguranju kojim je omogućen transfer davanja, iz Bosne i Hercegovine je dostavljeno ukupno 19 zahteva, a u Bosnu i Hercegovinu je upućeno ukupno pet zahteva.

Republika Srbija je potpisala dva bilateralna sporazuma o privremenom zapošljavanju radnika migranata sa Republikom Belorusijom i Bosnom i Hercegovinom.

Sporazum o posredovanju u privremenom zapošljavanju državljana Republike Srbije u Saveznoj Republici Nemačkoj potpisan je između dve službe za zapošljavanje, Republike Srbije i Savezne Republike Nemačke. Sporazumom su precizirani uslovi saradnje i formiranje timova koji će voditi aktivnosti na selekciji i angažovanju radnika medicinske struke u bolnicama i domovima za stara lica u Nemačkoj. Imajući u vidu odredbe navedenog sporazuma, 270 državljana Republike Srbije je samostalno pronašlo poslodavca i zaključilo ugovore o radu, a uz posredovanje dve službe za zapošljavanje dobilo radnu dozvolu, za rad na poslovima zdravstvene nege.

2.7.3 Dijaspora

Prema najnovijim informacijama DKP Republike Srbije u inostranstvu, iako sveobuhvatan popis pripadnika naše dijaspore i Srba u regionu nikada nije izvršen, procenjuje se da dijaspora Republike Srbije, uključujući u taj broj i Srbe u regionu, danas broji oko 5 miliona ljudi. Od tog broja, oko 2 miliona su državljani Republike Srbije, pri čemu značajan broj su dvojni državljani, odnosno poseduju i državljanstvo zemalja imigracije. Računa se da u rasejanju deluje preko 1.300 najrazličitijih asocijacija koje okupljaju naše ljude na svih pet kontinenata, a najviše ih je u zemljama EU, Severnoj Americi i Australiji. Po procentu pripadnika dijaspore u odnosu na broj stanovnika u matici, Republika Srbija spada u red zemalja sa izuzetno brojnom dijasporom. Ovako veliki broj pripadnika dijaspore u inostranstvu i Srba u regionu rezultat je duge istorije iseljavanja srpskog stanovništva iz svoje zemlje iz različitih razloga u različitim periodima, od ekonomskih, političkih, verskih, kulturnih, porodičnih, pa do iseljavanja pred nasiljem i progonom. Prema Zakonu o dijaspori i Srbima u regionu (,,Službeni glasnik RS" broj: 88/09), izraz "Srbi u regionu" označava pripadnike srpskog naroda koji žive u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH, Crnoj Gori, Makedoniji, Rumuniji, Albaniji, i Mađarskoj (član 2.).

Nakon demokratskih promena u matici, dijaspora i Srbi u regionu žele da aktivno i ravnopravno učestvuju u političkom, društvenom i ekonomskom životu matice i da se uključe u njenu obnovu i razvoj. Pripadnici dijaspore mogu imati značajnu ulogu kao investitori u matičnoj zemlji s obzirom da imaju niz prednosti zbog svog iskustva i veština, nove profesionalne kulture, niza poslovnih kontakata u zemlji porekla i zemlji odredišta koji olakšavaju saradnju.

Imigracija

Član 2. Zakona o upravljanju migracijama ("Službeni glasnik RS", broj 107/12) definiše imigraciju kao spoljnu migraciju u Republiku Srbiju koja traje ili se očekuje da će trajati duže od 12 meseci. Ovakva definicija i praćenje imigracije usklađeno je sa Uredbom EU 862.

U 2014. i 2015. godini države iz kojih je dolazio najveći broj imigranata bile su NR Kina i Ruska Federacija. Među imigrantima u 2015. godini je i dalje najveći broj državljana Kine (19,1%) i Ruske Federacije (11,3%).

Tabela: Države čiji su državljani najbrojniji u imigrantskoj populaciji

Izvor: Ministarstvo unutrašnjih poslova

U 2014. godini je jedino kod imigranata iz Rumunije izrazito visok procenat žena (73,1%). Isti trend se nastavlja i u 2015. godini, veliki procenat ženske imigrantske populacije je iz Rumunije (72%), a zatim i iz Ruske Federacije (62,7%).

Tabela: Najbrojnija imigrantska populacija u Republici Srbiji u 2014. i 2015. godini, prema državljanstvu i polu

Izvor: Ministarstvo unutrašnjih poslova

( Migracioni profil Republke Srbije 2015 , Vlada Srbije 2017 )