Ekstremna desnica doživela je transformaciju u proteklih petanestak godina – od velikih uličnih protesta, preko perioda pacifikacije i povlačenja na društvene mreže, do ponovnog buđenja i novih vidova oglašavanja. Pandemija korona virusa i rat u Ukrajini događaji su koji ove grupe trigeruju da postanu prisutnije u društvu i privuku nove članove.

Profesorka istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i istraživačica desničarskih organizacija Dubravka Stojanović kaže za portal “Vremena” da sve što se dešava poslednjih godina njima “ide u prilog”: “od migrantske krize, preko pandemije, do rata u Ukrajini”.

Dodaje da oni “svu snagu crpe iz egzistencijalnih strahova ljudi”, te da je to za njih plodno tlo, koje im omogućava da “zloupotrebljavaju te strahove snažnim emocijama”.

Zato ne čudi da je korona virus došao kao naručen za ovakve organizacije. Cirkulacija teorija zavere oko nastanka virusa preplavila je njihove stranice od samog početka, ali je do erupcije došlo sa nabavkom vakcina i pokretanjem priča o kovid propusnicama.

Kovid mobilizacija

Protestima “antivaksera” iz avgusta i septembra 2021. godine pridružili su se i pripadnici ekstremno-desničarskih grupa. Iako ih nisu nužno oni predvodili, niti organizovali – iskoristili su ih kao uličnu platformu za iskazivanje sopstvenog nezadovoljstva

Uz obavezne ikone, i pod vođstvom liderke pokreta “Živim za Srbiju” doktorke Jovane Stojković, oko spomenika Stefanu Nemanji zaigralo se srpsko kolo. Među prisutnima prepoznati su i članovi Carostavnika.

Zoran Buljugić, jedan od članova ove organizacije – često domaćin na tribinama sa nemačkim neonacističkim partnerima, istovremeno je i predsednik Stručnog saveta pokreta “Živim za Srbiju”. Oni su na aprilskim izborima nastupali u sklopu liste “Suverenisti”, koju je predvodio Saša Radulović.

Kako je na promociji časopisa “Zentromag” naglasio Bojan Mandić predstavnik “Srbske akcije”, oni su bili prisutni i na julskim protestima 2020. godine. Naravno, iako je to praktično nemoguće dokazati, ovde se postavlja staro pitanje: kakva je bila njihova uloga tamo? Da li su izašli spontano i iskoristili proteste za sopstvenu promociju, ili su učestvovali u provokacijama policije, kako bi ona imala povod da reaguje i razbije demonstracije.

Telegram

Nova platforma za širenje njihovih ideja je svakako Telegram. Algoritmi Fejsbuka i Tvitera prepoznaju njihov sadržaj kao maligan i blokiraju im pristup mrežama, što oni sami nazivaju “cenzurom”. Sa druge strane, na Telegramu ne postoje nikakva ograničenja.

Takođe, sajtovi ovih organizacija svako malo se brišu sa interneta jer su prepoznati kao opasan sadržaj, što je recimo slučaj sa sajtom Nacionalnog srpskog fronta.

Nije poznato koliko organizacija “Srbska akcija” ima članova, ali zato njihov Telegram kanal ima oko 1.200 pratilaca.

Ranije se uglavnom pisalo o teorijama zavere oko pandemije i, kako oni kažu, “čišćenjem” grada od LGBT osoba, ali sada preovladavaju teme vezane za rat u Ukrajini, kao i standardno podsećanje na opskurne istorijske ličnosti. Takođe, redovno se pojavljuju poruke i fotografije “Imperijskog legiona”, ruske eskstremno-nacionalističke dobrovoljačke jedinice koja ratuje u Donbasu i koja sarađuje sa Srbskom Akcijom. Ova jedinica je zbog svojih radikalnih stavova čak i na meti zvaničnog Kremlja.

Kanal Zentrope broji oko 1.300 pratilaca, dok Carostavnik ima najmanje pratilaca – nešto manje od pet stotina.

Nisu svi članovi njihovih Telegram kanala nužno i članovi organizacija, ali je problematično što postoji i toliko ljudi koji bar delimično simpatišu ovako ekstremne ideje. To samo ukazuje na to da deo srpskog društva obojenog izraženim nacionalizmom relativizuje ove ideologije, smatrajući ih “srbskim”, a ne fašističkim kakve zapravo jesu.

Usisavanje u SNS

 Dobar deo esktreno-desničarskih organizacija i njihovih lidera koji su bile aktivni sredinom prve dekade dvehiljaditih, kada su na čelu Srbije još uvek bile prodemokratske i zapadno orijentisane snage, ne postoji više u tom obliku. To se recimo desilo sa Obrazom i starim pokretom “1389”, kao i svim njihovim kasnijim derivatima.

Socijalni psiholog Jovan Bajford smatra da je razlog tome što se mnoge ideje poput “obožavanja Rusije, potenciranja problema Kosova, ili pogleda na ratove devedesetih – slažu u dobrom delu sa Naprednjacima”. “Ako bi se sutra desilo da sve te ideje odu na marginu i pojave se progresivne snage, pojaviće se novi pokreti”, zaključuje Bajford.

Sličnog mišljenja je i Dubravka Stojanović, dodajući da je po njenom mišljenju “njih Srpska napredna stranka usisala” i da ih “drži pod kontrolom”, što dokazuje njihova “dubinska veza, počevši od toga da sada može da se održi prajd”.

Srbska akcija, Zentropa i Carostavnik zvanično ne podržavaju aktuelni režim, što se može videti i iz njihovih obraćanja, ali ga svakako preferiraju u odnosu na one “bivše”.

U septembru će se održati Europrajd u Beogradu. Kako će se postaviti ove organizacije ostaje da se vidi. Može se očekivati i da će pojedini delovi desne parlamentarne opozicije glasno protestovati protiv događaja, što bi moglo mobilisati ekstremne desničare da im se pridruže na ulici.

Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta “Radikalno-desni ekstremizam” Balkanske istraživačko reporterske mreže (BIRN)

 

Čitajte dnevne vesti, analize, komentare i intervjue na www.vreme.com