Udžbenik koji je prošle nedelje izazvao veliku pažnju, a reč je o Psihologiji za turističke, ugostiteljske i škole za lične usluge, ni po čemu se ne razlikuje od mnogih udžbenika psihologije koji su u temelju našeg obrazovanja. To što se u njemu homoseksualnost pominje kao izopačenost, devijacija, odmah posle nekrofilije i zoofilije, nije ništa novo, jer su generacije đaka i studenata obrazovane na istim takvim udžbenicima. Ni podatak da je taj udžbenik star 30 godina nije izuzetak, ima ih još takvih patinastih iz kojih se uči da se homoseksualci ubrajaju u seksualno poremećene ličnosti.

OPŠTE MESTO: Svako ko je prošao kroz naš sistem obrazovanja, čitao je, podvlačio raznobojnim flomasterima i ponavljao u sebi ili naglas, spremajući se za ocenu iz psihologije ili psihijatrije, jedno te isto: da je homoseksualnost poremećaj seksualnog nagona, da je reč o nastranoj i patološkoj pojavi, o seksualnoj anomaliji, tzv. inverziji. U udžbeniku psihijatrije za studente medicine iz 1987, čiji su autori eminentni profesori, piše: "Pod inverzijama nagona podrazumevamo poremećaje usmerenosti ljubavi; invertovane osobe ne osećaju naklonost, privlačnost i požudu prema heteroseksualnim partnerima, već je njihov ljubavni interes usmeren prema osobama istog pola ili prema drugim licima – deca, stare osobe, ili bićima – životinje." Dodatni obavezan udžbenik na studijama medicine iz koga se učilo kako nekad tako i danas, samo iz novog izdanja, jeste udžbenik za Višu medicinsku školu dr Jovana Marića, "Klinička psihijatrija", a čije je prvo izdanje objavljeno 1981. godine. No, i u drugom obnovljenom izdanju iz 1987, homoseksualnost se pominje u odeljku "Seksualno poremećena ličnost", zajedno sa ostalim navedenim inverzijama i perverzijama u koje autor ubraja masturbaciju, transseksualizam, pedofiliju, sadomazohizam i druge.

Tako kod nas izgleda generacijama izuča-

vana teorija o homoseksualnosti, uprkos mnogim krucijalnim promenama koje su se dogodile u vezi s njom. Tako su učili budući lekari, tako su učili i budući sociolozi samo iz knjige prof. Vladete Jerotića po kome homoseksualnost spada u seksualne smetnje odraslih: "Kao i kod homoseksualizma muškarca, i ženski homoseksualizam može da bude samo simptom shizofrene ili neke druge psihoze, sa agresivno-ubilačkim težnjama prema voljenom partneru, kao što može, bar na početku manifestovanja, da predstavlja odbranu od psihoze." Imajući sve to u vidu, među najtolerantnije lekcije ubrajaju se one koje na kraju ipak pomenu i to da se prema novijim klasifikacijama u nekim zemljama "homoseksualizam per se", ako ne proizvodi sekundarne poremećaje kod ličnosti, ne uključuje u mentalne poremećaje. Da li je ta jedna rečenica ostavila ikakvog traga na đake i studente teško je reći. Posle svega, verovatnije bi zvučalo da je homoseksualnost bolest koju treba lečiti, naprosto bliža je teorija kojoj je posvećeno mnogo više prostora i uz koju su stasavale generacije stručnjaka, činovnika i ostalih, uključujući čak i ove najmlađe – teorija koja je temeljno usađivana kroz sistem "egzaktnog" znanja.

REČ STRUKE: Međutim, šta o homoseksualnosti danas kažu psihijatrija i psihologija? Iako je to i dalje u mnogim zemljama delikatno pitanje, zvanično, homoseksualnost nije bolest, nego seksualno određenje kao i heteroseksualnost. Medicinski stav je da homoseksualnost ne podleže lečenju, te da takvu osobu nije moguće pretvoriti u heteroseksualnu, a ni obrnuto.

Prilikom određenja šta je normalno, a šta nije, presudnu ulogu imao je DSM (Diagnostical and Statistic Manual of Mental Disorders – Dijagnostički i statistički priručnik mentalnih poremećaja), koji objavljuje Američko društvo psihijatara, i koji sadrži sve dijagnostičke šifre prema kojima se rukovode psihijatri u određivanju bolesti. Prema toj klasifikaciji bolesti, dakle na području medicine (psihijatrije) i psihologije homoseksualnost se ne smatra poremećajem, tačnije uklonjena je 1973. godine. To znači da već skoro 40 godina američka klasifikacija bolesti sprečava psihijatre da postave dijagnozu homoseksualnost ili da preporuče tretmane lečenja te "bolesti". Treba napomenuti da i u našem šifrarniku, i pored prilično nazadnog obrazovanja, takođe ne postoji šifra za homoseksualnost. Praktično, to može još više sludeti stručnjake koji o homoseksualnosti uče kao o poremećaju, ali za koji kasnije u praksi ne mogu postaviti dijagnozu niti ga lečiti.

Prelomna godina za brisanje homoseksualnosti kao poremećaja bila je 1973, međutim, u prvom izdanju DSM a iz 1952. i u drugom iz 1968, na homoseksualnost se gledalo kao na devijantan oblik ljudske seksualnosti, odnosno da odražava poremećaj u ranom stadijumu psihoseksualnog razvoja. Tokom stvaranja prelomne 3. verzije DSM a, Američko društvo psihijatara je počelo razmatrati mogućnost da homoseksualnost izbaci kao kategoriju. Međutim, kako je već poznato, ta promena se nije dogodila sama po sebi, nego uz velike napore i stručnjaka i LGBT aktivista. Mnogi psihijatri su čak pisali o tome kako su ih aktivisti stavljali pod pritisak još od 1970. godine, upadali na konferencije, prekidali govore i ismevali psihijatre koji su se držali toga da je homoseksualnost mentalni poremećaj. Među onima koji su bili najborbeniji i najglasnije ukazivali na to da psihijatri vode rat do istrebljenja protiv homoseksualaca, bio je i legendarni Frenk Kameni (Frank Kameny) kome je poslednjih godina za sav njegov trud i aktivizam u ostvarenju LGBT prava već nekoliko puta čestitao i američki predsednik Obama.

Iako su mnogi odluku američkih psihijatara da homoseksualnost izbace sa liste bolesti proglašavali političkim poenom, prema DSM III, najzad, homoseksualna osoba označena je kao problematična jedino zbog vlastitog uverenja da je njeno homoseksualno ponašanje devijantno. Tako DSM-III sadrži kategoriju ego-distone homoseksualnosti, koja se odnosi na one osobe koje žele postati heteroseksualne. Kada se 1980. pojavila nova verzija DSM-III, sasvim retko se koristila kategorija ego-distone homoseksualnosti. Verzija DSM iz 2000. takođe kaže da je homoseksualnost normalna varijanta seksualne orijentacije.

Kao još veći argument prema kojem stručna javnost homoseksualnost smatra normalnim oblikom seksualne orijentacije jeste i odluka Svetske zdravstvene organizacije iz 1990. da odobri reviziju Međunarodne klasifikacije bolesti i srodnih zdravstvenih problema, MKB 10, po kojoj seksualno opredeljenje, hetero-, homo-, ili biseksualno, samo po sebi nije zdravstveni poremećaj.

ZBIRKA PREDRASUDA: Dve decenije posle odluke SZO a, u Srbiji se svest o homoseksualnosti nije bitno promenila. Čak se čini da su pred­rasude sve dublje, dok je sistem obrazovanja ostao ukopan, nepromenjen i kao naručen za stvaranje netolerantne atmosfere. Precizniju sliku o tome kako se danas uči o homoseksualnosti u srednjim školama dao je i zbornik iz 2008, u kome je grupa stručnjaka analizirala neke od udžbenika.

Na primer, "Sociologija" (autori: Milovan Mitrović i Sreten Petrović) odobrena je 1992. i od tada je jedini udžbenik u srednjim školama za predmet Sociologija. U izdanju iz 2005. homoseksualnost kao tema, pojava, ili pak feminizam kao teorija i pokret, ili problem side, naprosto ne postoje ni u nagoveštajima. Problem stigmatizacije i društvenog isključivanja, i to ne samo po osnovi seksualne orijentacije ili rodnog identiteta, nego uopšte, ne postoje takođe, iako se smatra da je to jedna od najživljih oblasti socioloških istraživanja poslednjih decenija.

Udžbenik "Ustav i prava građana", autora Radošina Rajovića, takođe je odobren 1992. i od tada važi kao jedini udžbenik za taj predmet. U izdanju iz 2005, LGBT prava se nigde ne pominju i pored toga što je ljudskim pravima posvećeno čitavo jedno poglavlje.

U udžbeniku za filozofiju, izdanje 2004 (autori: Mile Savić, Vladimir N. Cvetković, Nenad Cekić), feminizam, seksualnost, kao i homoseksualnost su jednostavno nevidljivi, dakle potpuno irelevantne teme, što se tumači kao simptom tradicionalnog i patrijarhalnog pristupa filozofiji. Isto kao i u istoriji umetnosti iz 2003, Vidosave Galović, za likovne i ugostiteljsko-turističke škole, u kojoj su homoseksualne orijentacije i teme u potpunosti izostavljene.

Analizirana su i četiri srednjoškolska udžbenika iz psihologije. U udžbeniku za gimnazije (autori: Radonjić, Rot) iz 2005, homoseksualnost se pominje na dva mesta. Prvo, kada se kaže da je reč o poremećaju u funkcionisanju žlezda i, drugo, suprotno tome, gde se kaže da je danas izmenjen odnos prema homoseksualnosti što navodi na njeno veće prihvatanje, iako to nigde nije dovoljno direktno rečeno. U udžbeniku za ugostiteljske i turističke škole (autori: Kuzmanović i Štajberger, izdanje 2003) homoseksualnost se pominje u odeljku posvećenom prostituciji. Nakon pasusa o zoofiliji, nekrofiliji ili sodomiji, autori, međutim, kažu i to da je danas prema homoseksualnosti odnos mnogo tolerantniji, verovatno zato što je pojava urođena pa se više tretira kao varijacija seksualnog nagona, i da je reč o pojavi koju treba razumeti, a ne grubo osuđivati. I pored toga, ovaj udžbenik je nedavno izbio na vrh obrazovnih skandala, na šta je profesor Kuzmanović odgovorio da je pisan pre 30 godina u vreme kada je homoseksualnost smatrana poremećajem nagona i dodao da ništa ne zavisi od pisca udžbenika, već od autora programa nastavnog sadržaja kojeg su oni dužni da se pridržavaju. Drugim rečima, kada političari budu odlučili da se materija iz udžbenika menja, ona će i biti promenjena. Do sada je valjalo držati se starih teorija o homoseksualcima ili ne učiti ništa o njima kao što se dan-danas ni rečju ne pominju u udžbenicima psihologije za medicinske škole niti za srednje umetničke škole.

NIŠTA NOVO: Na Medicinskom fakultetu nekolicina svršenih studenata pominje da su o homoseksualnosti učili "iz Marića" kao o varijaciji seksualne orijentacije, ali, neformalno, umeju da budu složni da je u pitanju bolest koju je samo LGBT lobi pretvorio u nešto normalno. Da se na fakultetu stvari malo i pomeraju, kako tvrde, pokazuje i to da se odskora pojavio i novi udžbenik iz Psihijatrije, kao i da se priprema prevod još jednog udžbenika. Na Sociologiji kažu da su diskriminativni odeljci o homoseksualcima izbačeni, gradivo se u odnosu na prethodne programe promenilo, mada, kad bolje razmisle, o homoseksualnosti se zapravo uopšte ne uči. Shvati li se, optimistično, prećutkivanje ove pojave kao prelazni rok posle kog će doći osavremenjeno i otvoreno izučavanje, ostaje još jedino nada da taj prelazni period neće trajati decenijama kao ovaj prethodni. U suprotnom, zataškane rupe u obrazovanju, kako se i pokazalo, i dalje će biti najviše krive za sve brže razmnožavanje najgrubljih predrasuda.