Kada ne bi bilo one Vujaklijine knjižurine koja je postala deo full opreme kućnih regala, leksikoni i enciklopedije bili bi već samim činom objavljivanja neka vrsta raritetnih izdanja, koja se mogu videti jedino u domovima pasioniranih antikvara. Ona se objavljuju retko i neprimetno, tako da Leksikon stranih reči i izraza, knjiga koja se prvi put pojavila pre skoro sedam decenija, da bi kasnije doživela nebrojena izdanja i zapanjujuće tiraže, i dalje brani čast ovog "žanra". No kako to čini, može se videti već ovlašnim prelistavanjem Vujaklijinog čeda, u kome čitaoce očekuju svakojaka iskušenja. Tu i dalje lepo piše da je kapitalizam "poslednji društveni poredak zasnovan na eksploataciji jedne klase drugom" stvorivši uslove za "socijalističku revoluciju", dočim je komunizam u svojoj višoj fazi "prisvajanje sredstava za potrošnju prema potrebama pojedinaca"; jedna grana pedagogije opisuje se kao sistem vaspitnih načela koje "primenjuju roditelji, škola i medicina da bi se omladina sačuvala od opasnosti spolnog života", dok se onanija definiše kao "neprirodno zadovoljavanje spolnog nagona"; filozofski termini su netačno ili neprecizno objašnjeni, većina društvenih pojmova je ideološki obojena, tako da ovo zastarelo delo, koje je nekada posedovalo određene vrednosti, ne bi reanimirala ni najtemeljnija redaktura koja se najavljuje skoro dvadeset godina. To što je Leksikon stranih reči i izraza još vrhovni autoritet u stručnim raspravama rečito govori o zapuštenosti same enciklopedistike iz koje, po prirodi stvari, proističu specijalizovani leksikoni i rečnici, među kojima vrhovno mesto zauzima delo Milana Vujaklije.

JUBILEJ DOGOVORA: Jedino se tako i može razumeti što se već duže od jednog veka razvlači rad na Rečniku srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika koji priprema Srpska akademija nauka i umetnosti. Trenutno se završava osamnaesta knjiga višetomnog Rečnika, tako da se uz ovakav tempo rada promocija kompletnog dela može očekivati tek u prvoj polovini sledećeg veka. U međuvremenu je iščezao i sam predmet ovog izdanja, baš kao što više nema onoga o čemu govori nezavršeni Leksikon pisaca Jugoslavije. Sličnu sudbinu dele i neka druga leksikografska izdanja poput Srpskog biografskog rečnika ili Etimološkog rečnika srpskog jezika. Zemlje koje drže do svoje kulturne baštine već odavno su, kao u austrijskom Biographisches Lexikonu ili italijanskom biografskom rečniku od trideset knjiga, apsolvirale biografije svojih zaslužnih ljudi, dok Matica srpska zbog nedostatka sredstava godinama ne može da završi ni prvi tom svog biografskog dela. Na istu sudbinu osuđeni su napori Prosvete da konačno počne pripremu novog izdanja Male Prosvetine enciklopedije u tri toma koju je odavno samlelo vreme. Umesto novih knjiga, desetogodišnji jubilej proslaviće jedino formiranje uređivačkih odbora i biranje različitih timova saradnika. Tračak nade jedino još obasjava Veliki rečnik stranih reči i izraza Milana Šipke i Ivana Klajna koji će, u tradiciji sličnih izdanja u svetu, među kojima se ističu nemački Duden Fremdwortebuch ili engleski The Browser’s Dictionary of Foreign Words and Phrases, već sledeće godine ugledati svetlo dana, možda zato što iza njega ne stoje glomazni uređivački mehanizmi, već privatne izdavačke kuće poput novosadskog "Prometeja".

Sličnim putem se već doguralo do dvadeset trećeg toma Enciklopedije Novog Sada, ali su i neki drugi gradovi, poput Niša (Eciklopedija Niša), Valjeva (Biografski leksikon valjevskog kraja) ili Bele Crkve (Muzički leksikon Bele Crkve), zahvaljujući pre svega lokalnim izdavačima, iznedrili svoja leksikografska izdanja. Ličnim entuzijazmom došlo se poslednjih godina do Enciklopedije srpske istoriografije Sime Ćirkovića i Radeta Mihaljčića, Enciklopedije pravoslavlja grupe autora, dvotomne Enciklopedije arhitekture Slobodana Maldinija, Enciklopedije ribolova Aleksandra Ardeljana, Leksikona pionira filma i filmskih stvaralaca na tlu jugoslovenskih zemalja (1896–1945) Dejana Kosanovića, Enciklopedije naučne fantastike u dve knjige Zorana Živkovića, Yu rock enciklopedije Petra Janjatovića ili Pojmovnika moderne i postmoderne likovne umetnosti Miška Šuvakovića.

LIČNA POSVEĆENOST: No mnoga od tih izdanja pojavljuju se haotično, bez reda i plana, s obzirom na to da je sigurno potrebniji leksikon srpske književnosti nego enciklopedija jednog od književnih žanrova, opšti pregled muzičke scene Bele Crkve, prikrivajući na taj način rupe koje zjape u toj sferi izdavaštva. Stoga se pravi oslonci i dalje mogu tražiti u onome što je zaostalo iz nekih boljih vremena, poput Filipovićevog Filozofijskog rečnika, Krstićevog Psihološkog rečnika, Rečnika književnih termina koji je uredio Dragiša Živković, Etimologijskog rječnika hrvatskoga ili srpskoga jezika Petra Skoka, Rječnika stranih riječi Bratoljuba Klajića, Riječnika hrvatskoga ili srpskoga jezika JAZU-a, Ekonomske enciklopedije, Vojne enciklopedije, ili niza opštih, muzičkih, likovnih, tehničkih, pomorskih, filmskih… i drugih enciklopedija Jugoslavenskog leksikografskog zavoda. Ta dela će valjda zadržati promaju neznanja koja šiba kroz pukotine domaće leksikografije i enciklopedistike, dok institucije koje okupljaju timove stručnjaka ne smognu snage da nastave poslove koje rade neki pojedinci, dokazujući da je lična posvećenost često jača od kolektivne pameti.