Orlovsko naselje asocira na mesto pod nekim krševitim planinskim vrhom. I većina Beograđana je za to naselje, inače svega sedam kilometara udaljeno od centra grada, čula prvi put kada je pre nekoliko dana rečeno da će se, po odluci gradskih vlasti, u kontejnere postavljene u tom naselju preseliti osam romskih porodica, koje su privremeno smeštene u Vojvođanskoj ulici u Novom Beogradu.

PRESELJENJE: Meštani Orlovskog naselja, inače većinom Romi, održali su sastanak pošto su saznali za odluku grada. U zapisniku sa sastanka, osim podrške gradonačelniku Draganu Đilasu u rešavanju stambenog pitanja Roma prijavljenih na teritoriji Beograda, traži se, između ostalog, i da se porodicama koje se doseljavaju obezbede osnovni uslovi za život (struja, voda, kanalizacija), insistira se da se tim doseljavanjem ne ugrozi program izgradnje socijalnih stanova kojim se očekuje da deo starosedelaca iz naselja reši svoje stambene probleme, da se izgradi reciklažno dvorište koje će zaposliti i starosedeoce i novopristigle… Delegacija meštana naselja je najavila da se neće dozvoliti nikakve aktivnosti dok se ne obavi razgovor sa gradonačelnikom.

Izjavu meštana mnogi su prokomentarisali podrugljivim naslovima da ni Romi neće da prime Rome. Dragan Pajić, pomoćnik šefa odeljenja za razvoj opštine Zvezdara, kojoj Orlovsko naselje pripada, zaključke sa sastanka smatra realnim i normalnim. On za "Vreme" kaže da se stanovnici tog naselja boje da će poremetiti svoju svakodnevicu. "Možda to čudno zvuči, ali oni su zajednica koja ne zaključava svoje kuće, ne sme da se desi krađa, sami eleminišu svaku pojavu narkotika, žive od svog rada. A tridesetak porodica u naselju živi u istim uslovima kao oni koji dolaze."

NASELJE: Orlovsko naselje je specifično i po mnogim drugim stvarima. "Mi smo ovde dugo, po crkvenim knjigama negde od 1815, i svi živimo na zemlji koja je pripadala još našim precima", kaže Tanasije Mirijevski, predsednik društva Rom Zvezdara i predsednik komisije za obnovu Orlovskog naselja.

"Orlovčani su najstariji Beograđani", kaže za "Vreme" profesor doktor Vladimir Macura, potpredsednik Društva za unapređivanje romskih naselja. "Imali su velika imanja, bili su napredna ruralna zajednica. Živeli su u dobrim susedskim odnosima sa stanovnicima sela Mirijeva, iako su bili enklava."

Prva velika tragedija koja je pogodila Orlovsko naselje bila je kada su u Drugom svetskom ratu svi odrasli muškarci oterani na Sajmište i streljani. Meštani kažu da je žene, decu i starce spasao jedan deda kome je starešina u Prvom svetskom ratu bio Milan Nedić. On je otišao kod Nedića i rekao mu da izvede iz logora bar žene i decu, što je Nedić učinio. Kada su se vratili u naselje, našli su ga potpuno opljačkano. Druga tragedija bila je nacionalizacija u kojoj im je posle rata oduzeto poljoprivredno zemljište. Žene nisu mogle same da se izbore sa bedom, i Orlovsko naselje se od napredne ruralne zajednice pretvorilo u siromašnu prigradsku enklavu.

To nije bio i kraj problema. Usvajanjem Generalnog urbanističkog plana Mirijeva 1965. godine, naselje je predviđeno za rušenje da bi se izgradio jedan bulevar, što je potvrđeno i kasnijim urbanističkim planovima. Planovi se nisu ostvarili, ali je svako proširenje i nadogradnja kuća proglašeno nelegalnim, jer je svaka gradnja bila zabranjena.

PROJEKAT: Izgledalo jer da Orlovsko naselje neće izbeći sudbinu mnogih sličnih romskih enklava, ali je početkom devedesetih došlo do obrta. Međunarodna unija arhitekata i Američki institut arhitekata su 1992. godine raspisali međunarodni konkurs za održive zajednice. Tim koji su činili profesorka Jasminka Cvejić, slikar Zoran Mujbegović, profesor Vladimir Macura i dr Aleksandra Mitrović pobedio je na tom konkursu sa radom koji se zvao "Održiva obnova romske enklave Orlovsko naselje", u konkurenciji 700 radova iz 49 zemalja. Vladimir Macura kaže da je teorijske osnove za kasnije aktivnosti u tom naselju postavila dr Aleksandra Mitrović, i da je taj temelj govorio da se ne može rešavati stanovanje ako se ne rešavaju uporedo i drugi problemi, kao što su zapošljavanje, žensko pitanje, antidiskriminacija, obrazovanje…

Posle dobijanja nagrade, Soros fond je finansirao istraživanje koje je imalo za cilj da pripremi argumentaciju zašto naselje treba poboljšati. "Naselje smo zatekli 1993. godine u vrlo nezavidnom položaju. Bilo je predviđeno za rušenje, nije bilo kanalizacije, vode je bila samo na par česmi…", kaže Vladimir Macura.

U to vreme se u naselje iz Beča, gde je godinama radio, vratio Tanasije Mirijevski. "On je bio dobro prihvaćen u celom naselju, pripada jednoj od tri starosedelačke porodice. Došao je sa puno ideja i entuzijazma da od tog naselja napravi pristojan kraj Beograda", kaže Macura.

"Tu smo se nekako i udružili. U našem timu je bilo puno ljudi različitih profesija, imali smo ideju i viziju kako to može da se uradi, Tanasije je bio motor koji je na terenu znao kako to može da se sprovede. Bio je u stanju da okupi još desetak ljudi i formira neku vrstu komisije. Definisali su zahteve, a mi smo bili njihov stručni servis. Za oko godinu dana smo napisali ceo predlog koji smo kasnije ponudili gradskoj skupštini na usvajanje", kaže Macura.

Najvažnije tačke tog predloga su bile da se ukine detaljni urbanistički plan Mirijevskog bulevara, da se uradi novi DUP i da se Orlovsko naselje tako legalizuje, a da ta legalizacija zapravo bude osnova za unapređivanje. Elementi koji su činili predlog koji je otišao u gradsku skupštinu bili su i otvaranje radnih mesta, kultura, izgradnja centra naselja, stanovanje, popravka infrastrukture, doterivanje okolnog pejzaža.

Macura ističe da se takvi poslovi ne mogu raditi bez podrške sa lokalnog i gradskog nivoa. "Mi smo tu podršku imali u opštini Zvezdara koja je od samog početka bila prisutna. Takođe, pomogli su nam mnogi ljudi iz tadašnje gradske skupštine, kao i tadašnji gradonačelnik Nebojša Čović", kaže Macura. "On je na jednom sastanku sa nama pitao svoje ljude ‘Hoćemo li da naselje legalizujemo?’, oni su se složili i tako je najvažniji korak učinjen."

Sledećih godina su u naselju urađeni vodovod, kanalizacija, naselje je očišćeno od đubreta, asfaltirane su ulice, pojačana struja… Stanovnici su učestvovali u radovima, nije bilo problema ni kada je porušeno nekoliko kuća nelegalno napravljenih na zemljištu predviđenom za nešto drugo, jer su se svi prethodno dogovorili da to mora da se uradi. Novi DUP je donet 2001. godine i u njega je ušlo skoro sve što je isplanirano sredinom devedesetih.

REALNOST: U samom naselju je mnogo novih neomalterisanih kuća koje su nikle na temeljima srušenih udžerica, pomešanih sa mnogo skromnijim domovima. Postoje i besprekorno sređene vile, sjajno održavanih i lepih dvorišta, kojih se ne bi postidela ni najbogatija beogradska naselja. U takvim dvorištima su uglavnom automobili sa stranim registracijama, puno stanovnika radi u Austriji, Nemačkoj, Italiji. Svi se poznaju, i duh zajedništva je očigledno jak mada su razlike u ekonomskom statusu ogromne od jednog kraja naselja do drugog. Asfaltirane ulice nisu ništa prljavije nego na drugim mestima u Beogradu. Neke od tih ulica su dobile nazive po čuvenim Romima sveta, glumcu Julu Brineru, gitaristi Đangu Rajnhartu… U centru naselja, napravljenom po novom planu, svake godine se održava slava na koju dolazi celo naselje.

Na livadi na rubu naselja su još prazni kontejneri za smeštaj porodica koje bi trebalo da se dosele. Iznad livade živi 12 najsiromašnijih porodica u naselju, u kućama koje se ničim ne razlikuje od onih koje su srušene prošle nedelje u naselju pored Belvila na Novom Beogradu. U sklepanim kućercima živi se često u samo jednoj sobi. Iz jedne od takvih soba devojčica upravo polazi u mirijevsku osnovnu školu "Boško Buha", dok se ostalo petoro dece igra na podu sobe sa štenadima, gledajući crtaće na televizoru. "Jesmo se uplašili da su kontejneri za nas. Kad nema nečeg drugog, bolje je i u ovoj kućici nego u takvom kontejneru, leti je tamo vruće, zimi hladno", kaže čovek koji kroz dvorište nosi velike bale papira na leđima. "Ma neka dođu, biće mesta i za njih, snaćićemo se nekako."

Na brdu visoko iznad livade na kojoj između gomila otpada pasu konji, uzdiže se niz novih, potpuno uređenih kuća u kojima žive i Romi i stanovnici koji su se tu doselili iz drugih delova grada.

PROBLEMI: Tanasije Mirijevski priča za "Vreme" o svemu što opštinske i gradske vlasti još nisu uradile. "Nema pratećih objekata kao što je škola, vrtić. Večernju školu za svu decu koja nemaju završenu osmogodišnju školu organizujemo ovde o svom trošku, u saradnji sa Univerzitetom Braća Stamenković, bez pomoći grada", kaže Mirijevski.

"Još ima ljudi koji žive po podrumima, šupama. A ima zemlje, opštinske, 1995. su obećali da će na toj zemlji da naprave pet kuća sa okućnicom, i još ništa nije izgrađeno. Ne tražimo pare od grada, ne tražimo stanove, dajte nam zemljište na 99 godina u zakup." Mirijevski navodi i da je redovno zaposleno oko 60-70 odsto stanovnika naselja, ali najčešće po komunalnim firmama, sa malim platama, da se oteže sa izgradnjom reciklažnog dvorišta…

Dragan Pajić iz opštine Zvezdara kaže da standardi u onome što je učinjeno u naselju nisu oni koje bi opština želela, ali da je urađeno maksimalno na osnovu zatečenog stanja. U decembru prošle godine osnovan je opštinski koordinacioni centar za uključivanje Roma, u kome su i najviđeniji predstavnici Roma sa opštine Zvezdara, koji je u naselju već organizovao mnogo akcija. "Osnovni koncept izgradnje socijalnih stanova je da deset odsto tih stanova posluži za zbrinjavanje najsiromašnijih starosedelaca. Stavljamo akcenat i na obrazovanje i kulturu, u planu je izgradnja Doma kulture, reciklažnog dvorišta", kaže Pajić.

On kaže i da opština ima komunikaciju sa fondovima i međunarodnim NVO-ima koje su pokazale interes da podrže sve projekte, ali da je potrebna i saglasnost grada za tako nešto. "Mi možemo biti inicijatori, ali najveći deo odluka je na nivou grada, a naša odgovornost je u okviru naših nadležnosti. A treba sve postaviti i u ovu ekonomsku situaciju."

Dragan Pajić kaže i da pored trenutnih problema postoje i oni koji tek dolaze. "Do 2012-2013. godine imaćemo zbog readmisije veliki priliv ljudi iz zemalja EU. Ako ne znamo sada kako da rešavamo postojeće probleme, suočićemo se u budućnosti sa još većim. Neophodna je hitna strategija da svaki grad i opština preuzme onaj deo ljudi koji su prijavljeni kod njih da bi se teret rasporedio po celoj Srbiji. Ako se to ne uradi, ako svi dolaze u Beograd, ne zna se kome će biti gore", smatra Pajić.

Orlovsko naselje nije ogledno polje gde se mogu dovoditi strane delegacije da im se pokaže kako se idilično rešava integracija romskih naselja u širu sredinu. Ono nije tako ni zamišljeno, početna ideja je bila da postane ravnopravan deo Beograda, da se stanje poboljša i da naselje počne posle toga da radi za sebe. Uz sve probleme koji još postoje, ono što se u slučaju Orlovskog naselja može naučiti jeste da se decenijama stari problemi ne rešavaju preko noći, da je svaki korak napred važan i da se taj korak može napraviti, ali uz mnogo truda, razumevanja i saradnje svih strana.