Početkom juna ove godine Beograd i Čikago treba da postanu gradovi-pobratimi. Pobratimstvo će biti sklopljeno na inicijativu Čikaga, a bitnu ulogu odigrala je srpska dijaspora u ovom gradu. U Srbiji i Crnoj Gori gotovo da nema grada ili opštine koji nemaju gradove-pobratime, partnerske ili prijateljske gradove. Kako se sklapaju ova partnerstva, na koji način se ostvaruje saradnja i kako je to značajno za gradove i opštine u SCG? Prvo što pada na pamet kada je reč o saradnji bratskih gradova jeste da se ona svodi na razmenu delegacija, ručkove i izlete plaćene iz gradskih ili opštinskih budžeta. Međutim, stvari ne stoje tako.

VIŠE OD DIPLOMATIJE: Sklapanje pobratimstava među gradovima počelo je šezdesetih godina prošlog veka, kada su Ujedinjene nacije osnovale Svetsku federaciju gradova blizanaca. Osnovni cilj ove organizacije je uspostavljanje oblika komunikacije za koje nije dovoljna uobičajena državna diplomatija, a glavna ideja je sklapanje prijateljstava među ljudima iz različitih delova sveta. Kao članica Ujedinjenih nacija, tadašnja SFRJ se odmah uključila u ovu organizaciju, tako da od 1965. godine nastaju prva pobratimstva. U početku je ova saradnja bila uglavnom protokolarna i svodila se na razmene učenika tokom letnjeg raspusta ili na zajedničko učešće u Karavanima bratstva i jedinstva, ako je reč o bratskim gradovima unutar SFRJ. Danas, pobratimstvo među gradovima podrazumeva snažnu saradnju na kulturnom, sportskom i, pre svega, privrednom planu. Po broju gradova sa kojima ima sklopljene sporazume o bratimljenju apsolutni rekorder u našoj zemlji je Kragujevac sa trinaest gradova-pobratima. Prema rečima Miodraga Stoilovića iz Skupštine grada Kragujevca, ovaj grad je sklapao sporazume o bratimljenju na dva načina. Prvi je kroz Svetsku uniju gradova žrtava rata – gradova mira. Tako je 1965. godine sklopljeno pobratimstvo između Kragujevca i francuskog grada Sirena, pošto Siren ima stratište na kom su za vreme Drugog svetskog rata streljani pripadnici Pokreta otpora, slično kragujevačkim Šumaricama. Dobar deo pobratimstava Kragujevac je sklopio zahvaljujući automobilskoj industriji. Povelja o bratimljenju sa Piteštijem u Rumuniji potpisana je 1971. godine, što je kragujevačkoj Zastavi omogućilo saradnju sa Dačijom. Grad koji takođe ima razvijene privredne veze sa svojim pobratimima jeste Subotica. Ovaj grad ima naročito dobro razvijenu saradnju sa svojim najstarijim pobratimom, Segedinom u Mađarskoj. Zahvaljujući sajmovima privrede koji se održavaju u oba grada, privatni preduzetnici ostvaruju komunikaciju, tako da danas u Subotici postoji veliki broj segedinskih preduzeća.

Kada je reč o kulturnoj saradnji gradova-pobratima, moglo bi se reći da je ona najrazvijenija. Svi bratski gradovi organizuju manifestacije na kojima njihovi pobratimi predstavljaju svoje horove, kulturno-umetnička društva, i slično. Kao dobar primer kulturne saradnje, Mirjana Božidarević, predsednica SO Stari grad u Beogradu, navodi gostovanje učenika muzičkih škola iz bratskih opština Kotor i Centar iz Skoplja na Festivalu prijateljstva u Muzičkoj školi "Mokranjac", koja se nalazi na teritoriji ove opštine. Kulturna saradnja Kragujevca i nemačkog grada Ingolštata ostvarena je kroz razmenu umetnika. Prošle godine u kragujevačkom Teatru "Joakim Vujić" nemački reditelj Pjer Valter Polic postavio je Romea i Juliju Vilijema Šekspira, a ove godine bi trebalo da u Ingolštat otputuje neko od kragujevačkih reditelja.

Bratski gradovi i opštine sarađuju i tako što zajednički konkurišu kod finansijera za određene projekte. Nedavno su Subotica i Segedin dobili veću sumu novca od Evropske unije za realizaciju zajedničkog projekta razvoja turizma. Opština Stari grad (Beograd) je zajedno sa bratskom opštinom Stare mesto iz Slovačke napravila projekat za unapređenje lokalne samouprave. Predsednica opštine Stari grad Mirjana Božidarević otkriva za "Vreme" svoju ideju da Stari grad sa opštinama Stare mesto i Centar iz Skoplja napravi projekat za očuvanje kulturnog, istorijskog i arhitektonskog nasleđa ove tri opštine.

BILO, PA PROŠLO: Poseban segment ove priče čine pobratimstva među gradovima bivše SFRJ, sklopljena dok je ta zemlja još postojala. Šta se sa njima desilo nakon raspada? Jedno od takvih pobratimstava je ono između Subotice i Osijeka u Hrvatskoj. Saradnja je prekinuta u vreme ratova na ovim prostorima, ali je 2004. godine obnovljena na inicijativu osiječkih vlasti. Danas, Subotica i Osijek imaju odličnu saradnju na privrednom planu, a posebno je živa saradnja SUBNOR-a iz ova dva grada. Subotica je od nedavno u partnerskom odnosu sa Zagrebom, ali ugovor o bratimljenju još nije potpisan. Pre raspada Jugoslavije, Kragujevac je imao potpisane povelje o bratimljenju sa Karlovcem i Splitom u Hrvatskoj, Mostarom i Fočom u Bosni i Hercegovini i sa Ohridom u Makedoniji. Jedino saradnja sa Ohridom nikada nije prekidana, dok je pobratimstvo sa Mostarom nedavno obnovljeno. Opština Stari grad imala je za pobratime opštine Centar-Sarajevo i Centar-Skoplje. Saradnja sa Makedoncima je obnovljena, dok je iz Sarajeva stigao sličan predlog, ali se, prema rečima Mirjane Božidarević, osoba koja je to predložila negde izgubila. Pobratimstva među gradovima bivše SFRJ prekidana su uglavnom bez mnogo buke. Nije bilo sukoba i odricanja od pobratima, već je saradnja prosto zamrla.

Zanimljiv primer je pobratimstvo sklopljeno u jeku ratnih sukoba, 1993. godine, između Subotice i Izole iz Slovenije. U januaru 2001. godine, potpisivanjem Sporazuma o međuetničkoj toleranciji obnovljena je saradnja Novog Sada sa Tuzlom i Osijekom. Međutim, nakon pobede Srpske radikalne stranke na lokalnim izborima u Novom Sadu, vlasti Osijeka i Tuzle donele su odluku da zamrznu saradnju sa ovim gradom.

Saradnja gradova pobratima u našoj zemlji više puta je stavljana na ozbiljna iskušenja. Kada su 1992. godine Saveznoj Republici Jugoslaviji uvedene sankcije, gradovi Siren u Francuskoj i Trenčin u Slovačkoj suspendovali su povelje o bratimljenju sa Kragujevcom. Nakon pobede Koalicije Zajedno na lokalnim izborima 1996, pobratimstva ovih gradova su obnovljena. Miodrag Stoilović iz SG Kragujevca posebno ističe donacije ovih gradova za pomoć demokratskim promenama. U davanju donacija za ovu svrhu najviše se, prema Stoilovićevim rečima, istakao nemački Ingolštat. Pobratimstva sa evropskim gradovima bila su naročito dragocena za vreme bombardovanja 1999. godine, kada je od njih stizala velika količina humanitarne pomoći. Gradonačelnik rumunskog grada Piteštija dobio je titulu počasnog građanina Kragujevca. On je ovu titulu zaslužio jer se zatekao u Kragujevcu kada je ovaj grad prvi put bombardovan. Pri povratku u Rumuniju doživeo je saobraćajnu nesreću, jer je NATO avijacija gađala most na kom se nalazio njegov automobil. Na sreću, i on i vozač ostali su živi.

Očigledno je da pobratimstva među gradovima ne služe kao izgovor za provode i putovanja lokalnih političara, već da se na tom planu zaista ozbiljno radi. Predsednica SO Stari grad Mirjana Božidarević kaže za "Vreme" da je tačno da se predstavnici gradova-pobratima okupljaju na svečanostima, kakve su na primer gradske i opštinske slave ili dan grada, ali da je to prilika za dogovore o konkretnoj saradnji. Najveći značaj pobratimstava sa gradovima iz drugih zemalja sagovornici "Vremena" vide u očuvanju komunikacije sa svetom u vreme kada je naša zemlja bila u izolaciji, dok danas ovakvi kontakti čine da budemo bliže Evropi.

Grad dijaspore

(Slika – SRPSKA KOLONIJA U SAD: Čikago)

Budući pobratim Beograda, Čikago, dugo je važio za najveći srpski grad u inostranstvu. Prema popisu stanovništva iz 1980. godine, od 700.000 srpskih iseljenika u SAD, njih 200.000 živelo je u Čikagu. Međutim, najnoviji podaci kažu da se danas u ovom gradu svega 70.000 ljudi izjašnjava kao Srbi. To ne znači da građani srpskog porekla napuštaju Čikago, već da su stigle nove generacije koje su se asimilovale. Prvi Srbin u ovom gradu čije se ime može pronaći u arhivama jeste Ivan Vučetić, koji je 1872. godine došao iz Boke Kotorske. Zvanično postojanje stanovnika Čikaga poreklom sa ovih prostora registrovano je u gradskim arhivama 1910. godine. Najveći priliv srpskih doseljenika u SAD dogodio se po završetku Drugog svetskog rata. Do 1965. u SAD se doselilo 250.000 Srba, uglavnom bivših logoraša, izbeglica i protivnika komunizma. Tako je Čikago postao tvrdo jezgro protivnika režima Josipa Broza. Jedno vreme je bio sedište Pokreta srpskih četnika Ravna gora, sa vojvodom Momčilom Đujićem na čelu, a upravo u ovom gradu je "srpski kamikaza" Nikola Kavaja pravio planove za atentat na Tita. Danas u Čikagu postoji sedam srpskih crkava i dva manastira. Srpska dijaspora izdaje više časopisa od kojih su najpoznatiji "Srpska borba" i "Sloboda". Program na srpskom jeziku emituje nekoliko čikaških radio-stanica, a početkom februara ove godine počela je sa radom i prva srpska televizija. Samo pet odsto srpskih emigranata u Čikagu bavi se krupnim biznisom, dok su ostali uglavnom zaposleni u ugostiteljstvu i trgovini. Samim tim je i obrazovna struktura Srba u Čikagu prilično niska. Po ovom pitanju daleko ispred Čikaga nalazi se kanadski grad Toronto, gde je veliki deo srpskih doseljenika zaposlen na univerzitetima. Zahvaljujući tzv. odlivu mozgova, koji je počeo sa raspadom SFRJ i još uvek traje, ukupan broj Srba u Torontu iznosi oko 100.000, tako da ovaj grad ozbiljno preti da Čikagu preuzme titulu najvećeg srpskog grada u inostranstvu.