Svaki prosječan turista kada dođe u Beograd najpre prošeta Knez Mihailovom ulicom prema Kalemegdanskoj tvrđavi. Na tom putu kroz centar glavnog grada Srbije imaće priliku da vidi suvenire koji će mu poželjeti dobrodošlicu. Prije svega – odjeću sa portretima ruskog predsjednika Vladimira Putina, majice sa velikim slovom “Z”, simbolom ruske invazije na Ukrajinu, šolje sa likom četničkih prvaka (uglavnom kninskog vojvode Momčila Đujića i Draže Mihailovića), najnovijih ratnih zločinaca iz ratova devedesetih, a odskora i obilježja ruske paravojne grupe “Vagner”. Slično čeka i našeg turistu ako se zaputi podzemnim prolazom koji vodi od Terazija do Balkanske ulice ili obratno.

Inače, Dorćol je preplavljen zidnim “pečatima” sa likom generala Ratka Mladića. Svako malo se vodi bitka oko murala, jedni gađaju jajima, drugi ponovo kreče, i tako ukrug.

Novi grafiti niču na sve strane, a granice poruka mržnje i nasilja koje šalju samo se pomjera za korak dalje. Krenulo se od tradicionalnog četništva, preko nepočinstava Ratka Mladića i Radovana Karadžića da bi se stiglo do privatne ruske grupacije “Vagner” i murala srpskog neonaciste poginulog u Ukrajini koji sad krasi zgradu pored Prirodno-matematičkog fakulteta. To je, očito, postala beskrajno surova realnost društva, odnosno potreba da se kontrira cijelom svijetu kroz civilizacijski prevaziđene i opasne ideje. Zbog toga se zločinci predstavljaju kao spasitelji, ubice postaju heroji, a dokazni nacionalni izdajnici – slavljenici.

U ZEMLJI VUKOVA

Centar Beograda krase obilježja Crvenih beretki i njihovog komandanta Milorada Ulemeka Legije. Danas, kada se navršila dvadeseta godišnjica od mučkog ubistva prvog demokratski izabranog premijera Srbije Zorana Đinđića, Beograd i Srbija su preplavljeni simbolima njegovih ubica i sličnim obilježjima, dijametralno suprotnim od svih onih vrijednosti za koje se Đinđić borio i za koje je naposljetku i život izgubio.

Kada bi se uradilo istraživanje o tome koliko mladih rođenih nakon ubistva Zorana Đinđića nosi odjeću sa amblemima vuka sa crvenom beretkom na glavi, simbolom zloglasne Jedinice za specijalne operacije, veliko je pitanje šta bi pokazala statistika. Ako su Jedinica i njeni pripadnici nakon Đinđićevog ubistva doživjeli opštu osudu, više nije tako. Kapetan Dragan Vasiljković, nekadašnji komandant krajiških Knindža, zato se našao u prilici krajem 2021. godine da pokrene peticiju za oslobađanje Zvezdana Jovanovića, čoveka koji je direknti izvršilac atentata na Zorana Đinđića, jer je tobože nepravedno osuđen. U tu nepravdu ne vjeruje ni Jovanović (sam je istražiocima do tančina ispričao sve detalje ubistva), ali slavljenje najmračnijih ličnosti iz devedesetih godina prošlog vijeka savršeno odgovara i njemu i Kapetanu Draganu i mnogim drugima koji se kao “patriote” žele pozicionirati i uhljebiti u aktuelnoj političkoj realnosti Srbije. Sasvim konkretno – nametanju kolektivne amnezije i revizije.

O čemu se tu radi, svjedoči Fejsbuk stranica “Crvene beretke” koju prati skoro 100.000 ljudi. Ko je iza nje, nije poznato. Teško da je Legija vodi iz zatvora, ali se njegov glas kroz “pisma javnosti” i “razotkrivanja” pravog ubice premijera uveliko čuje. Naime, na svaku godišnjicu atentata, administratori stranice podsjećaju čitaoce na intervju koji je Legija ranije dao a u kojem do detalja opisuje svoj scenario kako se to sve zbilo 12. marta 2023, sve sa foto-robotom navodnog ubice – nekog Engleza – koji je istog dana u popodnevnim časovima privatnom cesnom odletio za London.

Pored Legijinih bilješki, priča o srpskim službama, hvalospjeva Jedinici, obožavaoci kulta Crvenih beretki mogu na ovom sajtu pronaći i onlajn prodavnicu sa različitim asortimanom – uglavnom Ulemekovim knjigama (trenutno je dostupno osamnaest), odjećom i suvenirima. Tako se u sklopu posljednje kategorije može pribaviti i zastava JSO-a.

Na njihovom drugom sajtu, prilično popularnom, sa simboličkim nazivom “Čopor”, prodaje se garderoba sa obilježjima JSO-a, sa slovom “Z” u raznim oblicima i bojama kao znaka paravojne grupe “Vagner”, ali i sa likovima takozvanih “slavnih sinova otadžbine”. Pod ovim potonjim potpadaju između ostalih general Ratko Mladić, Željko Ražnatović Arkan i Milorad Mišo Pelemiš, čija je jedinica označena kao jedna od direktnih streljačkih vodova u Srebrenici 1995. godine. U ponudi imaju i garderobu za djecu.

KO ŠTA VOLI, NEK IZVOLI

Širom Beograda postoji nebrojen niz lokala, uglavnom zavučenih po prolazima i ćoškovima manje poznatih tržnih centara, ali i internet prodavnica, gdje se u svakom trenutku može nabaviti “nešto” sa oznakom glorifikacije nečeg što bi u svakom savremenom i demokratskom društvu trebalo izazivati prezir i gnušanje. Nabrojati sve te prodavnice nije moguće, a ionako jedna liči jedna na drugu.

Ipak, prije nekoliko godina je Radio Slobodna Evropa pisao o prodavnicama ulične garderobe “011”, koji su u asortimanu imali majice sa natpisom “Nož, žica”. Kada je reagovala inspekcija, njihov odgovor je bio da su pogrešno protumačeni, te da nije trebalo da aludira na Srebrenicu. Pomenuti moto su izbacili, ali i one dalje postoje.

Majice sa amblemom “Novorusije”, te košarkaški dresovi sa jedne strane potpisani riječju “Čikago”, a sa druge “Đujić” – aluzija na zloglasnog četničkog vojvodu Đujića iz Knina koji je veći deo života proveo baš u ovom američkom gradu – mogu se pronaći i na sajtu 28.6. U prilog tome da porudžbine rastu govori i činjenica da je odnedavno otvorena i istoimena prodavnica na Vidikovcu.

Vlasnik ove firme je Danilo Žuža, poznat javnosti kao jedan od dvojice momaka koji su 2010. godine prvo pratili, a zatim metalnom štanglom pretukli kolumnistu “Vremena” Teofila Pančića. Tada je Žuža bio član ekstremne podgrupe “Obraza”, a danas je čest gost na neonacističkim skupovima.

Pored Žužine konfekcijske radnje, među desničarima je popularan i takozvani “Serbon shop”, više baziran na miksu slovenskih mitskih motiva i nacističkih simbola. Tu su i prodavnice koje su ranije uglavnom bile bazirane na kombinaciji istorijskih motiva i militarističke garderobe, pa su se u februaru prošle godine okrenule novim, proruskim zahtjevima tržišta. Na društvenim mrežama, pogotovo na Instagramu i Telegramu, mreža sličnih se dalje grana unedogled, te je ponuda takva da se naprosto ne može iscrpiti. Međutim, kako kažu osnovni zakoni ekonomije, ponuda raste u skladu sa tražnjom.

Uglavnom, do početka rata u Ukrajini dominirali su simboli četništva, ratnih zločinaca iz posljednjih ratova i kriminalaca. Sada nijedan asortiman ove vrste ne prolazi bez “Vagnera” i amblema povezanih sa ruskom invazijom, spakovanih na različite načine. Ni literatura im nije strana, pa tako jedan šop nudi majice sa natpisom “Braća Karamazovi” ispod kojeg je oslikan ruski tenk sa slovom “Z”.

PUT KA NEDOĐIJI

Kakva je to kultura simbola i idolopoklonstva u kojoj nema mjesta za vizionare, a ima za njihove ubice, nema za pokretače promjena, a ima za one koji čine sve da ih zaustave?

Čini se da je smjena generacija sa sobom donijela nove talase glorifikacije nasilja i destrukcije. Oni koji se sjećaju tog vremena žele da ga zaborave, dok ovi novi sanjaju o njegovoj resurekciji. Sociolog Aleksej Kišjuhas kaže za “Vreme” da je ovo danas “direktna posledice kontrarevolucije u odnosu na Peti oktobar”, a da su mladi kao mladi zapravo “jedna povodljiva sorta”, te se samim tim “identifikuju sa popularnim svetonazorima – kleronacionalnim, ratobornim i antimodernim”. O opsjednutosti ratom i oružjem, pod vođstvom logike stradanja, sociolog navodi da se pribojava da “ratovi tek dolaze”, ili da će Srbija pak “samo impotentno i samo(za)dovoljno zveckati oružjem do kraja vremena”.

Neko će se zapitati zašto bi mladi trebalo da pamte Đinđića i njegov san o Srbiji, pogotovo ako tada nisu bili ni rođeni ili jedva da pamte taj period. Međutim, još su im dalja ratna dejstva iz devedeseti, ili istorija ranog dvadesetog vijeka, pa ih se rado “sjećaju” i sa ponosom ističu. U društvenoj kulturi koja je stvarana tokom posljednje decenije imaju male šanse da izaberu između moralnog i društvenog napredovanja i nazadovanja.

Kišjuhas citira ukorijenjene mitove. “Srpski narod je najstariji, odvajkada živi na golemoj srpskoj zemlji; Srbi su krajnje specifični i posebni i ni nalik ostalim ljudima, oni su čuvari vrednosti srca i duha; truli Zapad kvari našu narodnu dušu; Srbija pobeđuje u ratu i gubi u miru, gde su srpski grobovi, tu su srpske zemlje; Srbija je predmet prezira modernog sveta i žrtva vaskolike nepravde…

Sve su to nakaradni i opasni narativi, ali i veoma popularni ‘mimovi’. Jednostavno rečeno, sve je otišlo dođavola”, rekao je Kišjuhas.