Plakati u centru Kraljeva obaveštavali su da se u subotu 19. maja u tom gradu, povodom pet godina postojanja Guslarskog društva Žiča, te osam vekova manastira Žiča, održava Guslarsko veče. Kao gosti najavljeni, Njegovo preosveštenstvo arhiepiskop cetinjski, mitropolit crnogorsko-primorski g. Amfilohije te akademik Matija Bećković. Najavljen i program na Trgu srpskih ratnika, umetnički program, predsjednik Srpskog narodnog nacionalnog vijeća g. Momčilo Momo Vuksanović, predsjednik Sabora bratstva Peković, g. Ljubo Peković, ali ovoga drugoga ne bilo, sitna kiša padaše, pa se ceo i sav program imaše održati u Domu vojske.

KUSUR U KRSTIĆIMA: Dom vojske takoreći u centru, pred domom tenk, pravi, onaj kojim je 1941. oslobođeno Kraljevo. Iako do početka guslanja skoro ceo sat, pred domom gužva, u domu gužva, učesnici vežbaju, I njegovo Mile pile, i njegovo pil, pil, pile… U holu izložba antiglobalističke plus antihaške karikature, u holu i štand sa ikone i krstovi, razni Mladić Ratko privesci, gospođa za štandom objašnjava da je to samo mali deo ponude, imali veliku isporuku u Ameriku.

U holu samo čini, Opa, opa, opa, u holu ima i štand sa razne domoljubne knjige, ima i list Saveza guslara, na prvoj strani i u boji naslov "Sa guslama u Evropu", unutra sadržaj, unutra sadržaji, dr Jovan I Deretić, koji veli da je istraživač i publicista, daje na znanje da ime "gusle" dolazi od reči gus, koju je on našao u sanskritu, da je sanskrit zapravo arhaični srpski jezik, da su još Ilijada i Odiseja pevani uz gusle… Kupujemo list iz prve, prodavac nema sitno, vraća kusur u krstićima. U holu i izložba slika, autor Dragan Raskov Milošević nudi katalog, slike ko upisane, prvo slika arhiepiskopa Amfilohija, a ima i portret Patrijarha iza koga Kosovka devojka, ima vladika Nikolaj, ima guslar sa slikom Njegoša i jedan veliki šarov pod noge, imaju i slike sa konjima, sami konji, konji sa pevcem, pevac sa dve kokoške…

Poče zauzimanje sale, sala velika, zelena sedala, na bini veliki transparent "Bez gusalah razgovora nema", na bini Sveti Sava u zelen vencu, na desnom stubu vladika Nikolaj, na levom Njegoš, ima i ta scenografija, desno prava taraba, tu još prava vatra pod kotlićem, prave gusle sa orao i zmiju, mesingani dvoglavi orao, isti takav krst, i levo prizor, drveno bure, još neki’ grebena.

Zauzeše salu, načisto, preko razglasa pustiše neko pojanje, svi udariše u aplauz, ugasiše vedlo, upališe vedlo, na binu stade hor, ženskinje u crvene kadifa ‘aljine, muškarci u crne čakšire, hor otpeva Očenaš, svi ustaše, hor otpeva Bože pravde, svi ustaše, hor otpeva Onamo namo, svi ustaše, Onamo pokoj dobiću duši, kad Srbin više ne bude rob…

Svi sedoše, voditelj sa kravatu čistom ijekavicom najavi protojereja stavrofora oca Ljubinka da blagoslovi skup. Svi pozdraviše oca Ljubinka, reče se otac Ljubinko, Teku vekovi, a plovi Žiča, kao brod kroz vreme, u večnost… Više nego što može kazati obična ljudska reč kazuju nam pesnici, pevači, guslari, svojom veštom rukom, guslom i rukom… Časni oci, braćo i sestre, poštovani učesnici, dozvolite da vam prenesem pozdrave i blagoslove gospodina i arhiepiskopa cetinjskog gospodina Amfilohija, i vladike žičkog Hrizostoma, koji zbog velikih i odgovornih obaveza nisu sa nama… U salu uđoše monahinje sa crnim vunenim kapama, sa crnim vunenim naušnicama, reč dobi predsednik žičkih guslara Čabarkapa Ilija, Hvala što ste došli da se nadišete srpske tradicije i istorijske baštine, a to su zvuci gusala i epske poezije, gusle su biblijski instrument, i kad Srbi nisu imali ni osnovnu školu, ni srednju, ni fakultet, oni su imali gusle i epsku pjesmu… Čabarkapa predsjednički podsjeti na pjesmu, Srpska crkva i krivo gudalo, to je srpsku vjeru očuvalo, i još sve pozdravi i predsjednički reče, Kosovo je temelj Srbije i srce Crne Gore.

OZBILJAN I SIMBOLIČKI: Reč dobi predsednik Opštine Kraljevo iz Nove Srbije dr Miloš Babić. On prekrsti ruke kako treba, i sve reče kako treba, Časni oci, braćo i sestre, Srbi i Srpkinje, ovde smo se okupili u velikom broju da se podsetimo ko smo, od koga smo, i kako ćemo dalje, hvala vam što pokazujete toliko ljubavi i interesovanja za ono što nas Srbe najviše čini Srbima, ne mogu da vam kažem kolika mi je čast, i koliki mi je ponos što mogu da otvorim ovo veče. Aplauzima nije bilo kraja, objavi se urednik časopisa "Srpske dveri" g. Boško Obradović, Časni oci, draga braćo i sestre, pomaže bog, velika mi je čast da u ime jedne mlade srpske organizacije govorim na ovako ozbiljnom i simbolički važnom srpskom saboru. Primereno svemu tome g. urednik Obradović reče o velikim temama, Kosovo i Metohija se mogu očuvati samo pamćenjem i očekivanjem boljeg vremena. Društvo guslara Žiča, nije to učinio ni SANU, ni Udruženje književnika, ni država, rešio je da ovde sabere predstavnike Srba iz različitih srpskih zemalja, da li je ta organizacija shvatila koji je model srpskog opstanka, pred nama stoji put istorijskog opterećenja, jesmo li dostojni naših svetih predaka, jednostavno, naš Vidovdan je pred nama…

Koji to behu aplauzi, reče se i voditelj, Zahvaljujući guslama i epskoj poeziji srpski narod je stariji od svih naroda koji su svoje istorijske rane slabo pamtili. Voditelj najavi najboljeg guslara svih vremena, Boška Vujačića, izađe Boško u svu opremu, u svoj u zlatu jelek, kad zagudi, kad zapjeva, Ej da sjedimo, da se veselimo, i o svakom dobru da zborimo, to sve stade da odobrava i da se ne stišava. A Boško stade da ga tera, Evo sad ću da vam kažem, sve uz gusle polako naslažem, istera ceo Kosovski ciklus, sve dok junaci nisu stali piti rujna vina.

Onda bi osveženje večeri, voditelj najavi damu Milu Kotlaj, izađe dama Kotlaj, pa kad pusti glas, Aj čujte, moja braćo draga… nije zidat crkvu ko džamiju, bi i bis, Ko udara tako pozno u dubini noćnog mira, voditelj najavi devojčicu guslara, voditeljski nastavi da vodi program, A sada zamoljavam profesora Predraga Vukića, istoričara sa Cetinja, da se obrati saborovanju. Izađe istoričar Vukić, reče se na čistom crnogorskosrpskom, Časni oci, braćo i sestre, pomaže bog, istoričarski nastavi da su gusle jedan od osnovnih kulturoloških i duhovnih temelja srpskog narodnosnog identiteta kroz vijekove. I isto tako istoričarski reče da danas u Crnoj Gori ‘oće potisnu gusle, u pitanju je isključivo pokušaj jedne drske asimilacije i brisanja srpskog identiteta u Crnoj Gori, zato čuvajmo naše gusle, čuvajmo naše Kosovo.

Onda bio guslar sa bradu i brkovi, Oj Ilija, oj moj mili brate, još jedno dete guslar, braća guslari iz Plužina, koji u duetu otpjevaše, Ej kad je srpska vojska u pohode odlazila, voditelj koji je govorio nešto o bistrim izvorima i ponornim dubinama, guslar sa kuburu za pojasom, Gde pogibe slavni knez Lazare, sami predsednik srpskih guslara g. Željko Čurović koji dosta i pametno rek’o o sve, o guslama, o vjekovnom plamenu ropstva, da nama ne trebaju šminkeri i demagozi, nego moralni ljudi, u ime svi guslari poručio da će sve pomno pratiti, a kako koga gusle opjevaju tako će biti upamćen u istoriji.

SUR TRUCO I DOO SRBO: Sve se nastavi, nastupi sa kožne čizme i brkovi guslar Milan Kuč, Ko je vjere a ko je nevjere, bi guslar Balšić, guslar Uglješa, Care Murate na Kosovu pade, dok je Murat sitnu knjigu pis’o upitamo se sa voditeljom, Brnović Drago iz Kraljeva, epski pesnik i voditelj. Ima odgovor zašto nisu došli specijalni gosti, Matija nije mog’o jer je on član srpskog Sinoda i Krunskog saveta, i onda je bio obavezan, i onda on i Amfilohije nisu došli, duboko su se izvinili, i Matija je sa Amfilohijem iz Beograda produžio za Cetinje. Dok je guslar gusl’o o Muratu upitamo se i sa g. Vujačićem, najboljim guslarom svih vremena, reče da ima novijeh pjesama, iz novije istorije, ali on se sa tim ne zanima, ima drugi pristup, sve to mora da ima istorijsku distancu, da to vrijeme prosije. Ima dosta ti’ novi pjesama, i vrlo su popularne, pa i o Mladiću i Karadžiću, lično za njih ima najbolje ocjene, sa Radovanom bio odličan prijatelj, sa Mladićem se ređe sreto, ali on ima drugi pristup. Tu i dama sa guslama, Mila Mijailović, Kotlaja djevojačko, iz Pljevalja, udata u Kruševac, nije uobičajeno da je žena guslar, ali kroz istoriju bilo redovna pojava, žene kući guslale, a muškarci vojevali, razočar’o je Kruševac, mislila, carski grad, centar srpstva, ali umrle gusle, potrudiće se da ih oživi…

Voditelj stade da nabraja ko pokrovitelji i sponzori, opština Kraljevo, trgovina Seno, manastir Žiča, restoran Tri brata, Lepi Boro, SUR Truco, pekara Sveti Nikola, DOO Srbo, objavi izvinjenje što nisu došli ekskluzivni gosti Amfilohije i Matija, iz istih razloga, zvali i izvinili se, nadoknadiće. Predstavi poslednjeg guslara, profesora, urednika radio Svetigore, Radisava Raja Vojinovića, Rajo otpjeva o Kosovu ravnom, voditelj pozva sve guslare na binu na jednu završnu, iz prvih redova viknuše, Romanijo, Rajo krenu, Oćemo li onu staru, o Kosovu i Lazaru, a ostali za njim, Srpska vojska broji dane, čeka tebe Vidovdane, sve se diže, prvi red pjeva iza glasa, Romanijo, Romanijo, goro od junaka, postojbino Starine Novaka, pa kad Rajo nastavi, Sve odavde, sve odavde, pa do Romanije/ sve su straže, sve su straže, onog koga traže/ A patrole, a patrole, koga Srbi vole, koga Srbi vole, onaj što predsednik domaći’ guslara digo sve čet’ri, sve se sastavi, i vojna sala bi mala, Romanijo, oj Romanijo, pozdravi nam brata Radovana/ Pozdra, pozdra, pozdravi nam brata Radovana…

U to opšte oduševljenje i ostali ponos priđemo predsjedniku Srpskog nacionalnog vijeća Crne gore g. Momi Vuksanoviću, oni nevladina organizacija, došlo ih oko 50, okupljaju ljude iz Crne Gore i Srbije, bore se za status srpskog naroda u Crnoj Gori. Nova vlast u Crnoj Gori hoće da ih zatre i izbaci iz ustava, neće to dozvoliti, nastaviće da se bore, pre donošenja novog ustava predložiće jedan aktivan potez, svi poslanici koji su crpli snagu iz srpskog biračkog tela ima da vrate mandat srpskom narodu i srpski narod neće glasati. Upitamo da li je tu, čuli, i brat Radovana Karadžića, jeste, Raco je član SNV-a, predstavnik Drobnjaka, član UO-a. Upozna nas Momo sa Racom, Raco isti Radovan, nešto niži, sed, bele oblikovane brade, pitamo Racu, samo za utiske, Oduševljen sam ovim, mogu samo da poželim ovo u Crnoj Gori, mi smo željni ovoga, da nahranimo dušu, oduševljen sam.