Retko kad domaća publika ima priliku da vidi izložbu koja prikazuje istinske i verifikovane umetničke zvezde, od kojih su neke svojim radom stekle i kultni status. Izložba Slika slici – evropsko figurativno slikarstvo šezdesetih i sedamdesetih i pored pomalo nespretno odabranog naslova, primerenijeg nekoj naučnoj publikaciji, nudi ovdašnjoj publici retku mogućnost uvida u ostvarenja istaknutih evropskih i srpskih umetnika koji su, svaki u svojoj sredini, obeležili drugu polovinu XX veka. Na dve lokacije – u Galeriji SANU i Kući legata – izloženo je više od četrdeset radova dvadesetoro umetnika iz desetak evropskih zemalja. Domaća publika može videti dela Ričarda Hamiltona, Eroa, Gerharda Rihtera, R. B. Kitaja, Valerija Adamija i Kiki Kogelnik. Tu su još i Mimo Rotela, Edvardo Arojo, Alan Žake, Andrej Jemec, Vera Fišer, Berko, Evelin Aksel, Petar Klasen, Petar Stampfli, ali i nekoliko domaćih umetnika, pre svih Vladimir Veličković, Dušan Otašević i Mića Popović.

Autori izložbe su kustoski tim Danijele i Gunar Kvaran i kustoskinja Kuće legata Dina Pavić. Domaća publika je inostrani kustoski par već imala prilike da upozna kao umetničke direktore pretposlednjeg Oktobarskog salona (2018), na kojem su deo postavke uradili u Galeriji SANU, gde su, između ostalog, prikazali i dela Takašija Murakamija, Anselma Kifera i Sindi Šerman. I na toj izložbi se videla namera kustosa da pored mladih umetnika usmerenih ka savremenim tokovima i praksama prikažu i one poznatije, starije umetnike, čiji su radovi ušli u preglede istorije svetske umetnosti. Očigledno je da je njihova ukorenjenost u muzejsku praksu doprinela ovakvom načinu rada, što svakako odgovara domaćim prilikama i ne tako čestim izložbama na kojima naša publika može da vidi remek-dela svetskih umetnika.

Šezdesete i sedamdesete godine XX veka u slikarstvu su obeležila dva pokreta, pop-art i nova figuracija. Spaja ih nova tehnološka revolucija koja se dešavala, ali i pojava potrošačkog društva sa komercijalnim slikama koje su preplavile medije. Te reklamne slike su promenile percepciju ljudi i uvele nas u medijsko doba u kome i danas živimo. U to doba, pored umetnika, veoma aktivni su bili i filozofi i intelektualci poput Gija Debora i Žana Bodrijara, koji su na teorijskom nivou objašnjavali tekuće tehnološke promene, ali i posledice koje su te promene ostavile na percepciju kulture i ljudskog iskustva, koje je umesto direktno, sve više postajalo medijski posredovano.

Koncipirana kao jedna klasična kustoska izložba većeg formata koja prati postavljen tematski okvir, ova izložba nudi mali pregled jednog važnog segmenta istorije evropske umetnosti. Izložba se dominantno zasniva na fenomenu koji je i danas prisutan u savremenoj umetničkoj praksi, a tiče se programske upotrebe fotografije kao umetničkog sredstva a ne medija fotografije per se. (Re)fotografisanjem, kopiranjem, upotrebom raznih tehnika montaže, kropovanjem odnosno isecanjem, uvećavanjem i kolažiranjem figura i kompozicija, pomenuti umetnici su problematizovali širok spektar pitanja, počevši od pitanja realnosti, preko originalnosti/kopije, pa do sistema reprezentacije u modernoj istoriji umetnosti. Danas to možda zvuči poznato i već viđeno, međutim, u ono vreme, kako sam Gunar Kvaran kaže, to je bila revolucija koja se dešavala širom Evrope i ona se temeljila uglavnom na strategiji citiranja i aproprijaciji slika iz bogatog medijskog tezaurusa svog vremena: iz časopisa, postera, reklamnih panoa, ali i fotografija koje su sami umetnici pravili.

Pravo otkrovenje predstavljaju radovi slovenačkih umetnika Berka i Andreja Jemeca. Sa ove vremenske distance njihov pionirski rad i slikarska tehnika predstavljaju još jedan pokazatelj o paralelnim tokovima, povezanim scenama i takoreći istim interesovanjima umetnika iz bivše Jugoslavije sa svetom. Figuracija koju je u tom periodu radio Jemec, u potpunosti grafički oblikovana sa čistim bojenim površinama i intervencijama koje prevazilaze stilske okvire i popularne umetničke pravce, jednako je sveža i aktuelna danas, toliko godina posle svog nastanka. Berko, sa druge strane, slika velike formate, kopije naslovnih strana časopisa, popularnih revija i privatnih fotografija u potpunosti urađenih foto-realistično. Međutim, foto-realizam nije kod njega sam po sebi cilj, već sredstvo da se predstavi fiktivna "realnost" koju su onovremeni mediji stvarali i propagirali, gde sam odabir kadrova i onoga što će se slikati predstavlja subverzivnu intervenciju u polju društveno angažovanog i kritiku socijalnog i estetskog modela koji se propagirao u tadašnjoj socijalističkoj Jugoslaviji.

Ako na jednom mestu vidite Rihtera, Hamiltona, Kitaja i Eroa – umetnike koji su svojim radovima stekli kultni status, sve ono što predstavite uz njih dobija jedan sasvim drugačiji kontekst. Neminovno je da se na izložbama ovakvog tipa prave poređenja ovog i onog umetnika, posebno domaćih koji su na ovoj izložbi predstavljeni u jednom širokom dijapazonu, od Miće Popovića sa gotovo monumentalnom slikom, preko Dušana Otaševića i nedavno preminulog Vladimira Veličkovića, čija se retrospektivna izložba može videti u Muzeju savremene umetnosti, pa do Aleksandra Cvetkovića i Božidara Damjanovskog. Ovakav izbor možda predstavlja malo iznenađenje, ali u kontekstu primarnog fokusa na umetnike koji su se bavili novom figuracijom i korišćenjem fotografije, ovaj izbor donekle ima smisla. Izuzetno zanimljiv koncept i tumačenja kustosa u nekim segmentima su ostali bez prave eksplikacije koja bi prosečnom posetiocu izložbe ukazala na tu specifičnost pojedinih dela i njihovih autora i na novo čitanje pobrojanih fenomena.

Takođe, čini se da je uprkos kvalitetu i značaju, u velikom prostoru obeju galerija, predstavljen relativno mali broj radova, iako su neki od njih izuzetno velikog formata, (kao što su to radovi Miće Popovića i Vladimira Veličkovića i Berka). Opravdanje može ležati u činjenici da inostrani kustosi dolaze iz muzejskih institucija u kojima je takav način predstavljanja uobičajena stvar, pa konstatujemo da je velika šeta što se ova izložba nije desila u saradnji sa nekim muzejom, koji bi radovima iz svoje kolekcije mogao dopuniti opštu predstavu o tokovima i značaju nove figuracije u našoj sredini i njenom onovremenom evropskom i svetskom kontekstu. Sama figuracija kao velika tema i veliki come back u evropskom i svetskom slikarstvu, u potonjoj istoriji umetnosti, naročito u zemljama koje nisu imale razvijen galerijski sistem i organizovano tržište, ostale su pomalo zapostavljene i u senci konceptualne umetnosti i umetnosti novih medija koji su iz ideoloških ali i nekih drugih razloga favorizovani.

Izložba nudi nešto što se na ovim prostorima od domaćih kustosa retko viđa – jedno slobodno, sintetičko tumačenje fenomena iz istorije umetnosti bez mnogo osvrtanja na dominantne diskurzivne tokove. Nedovoljno istražen i još manje u javnosti predstavljen značaj i uloga pop-arta i figurativnog slikarstva u domaćoj istoriji umetnosti, koji su svoje pandane imali kako u evropskoj tako i na svetskoj sceni, čeka neko novo, smelije tumačenje, koje će analitički obraditi razne pojave i umetnike postavljajući osnov za novo sintetičko sagledavanje ovog perioda.

Specifičnost ove izložbe je što pored svih mana nudi jedno novo čitanje evropske umetničke scene 60-ih i 70-ih, i sa distance od pola veka tumači i spaja opus jednog Rihtera sa delima manje poznatih ali jednako značajnih umetnika, bar po pitanju njenog glavnog tematskog usmerenja, kao što su Andrej Jemec, Berko ili Peter Klasen. Takođe, veoma je hrabro ubaciti domaće umetnike u kontekst koji retko kad imamo prilike da vidimo, a to je pregled evropske umetnosti koji je inkluzivan a ne nužno i skoro kao po pravilu, odvojen od lokalne scene, pa samim tim i, rekli bismo, diskriminatorski nastrojen. Razlog možda leži u činjenici da Gunar i Danijele Kvaran dolaze sa Islanda i iz Norveške gde trenutno rade, zemalja koje su ne samo geografski na ivici kontinenta već pomalo i kulturološki, pa se u njihovom radu može isčitati stav o neophodnosti uključivanja manjih kultura i umetničkih scena u jedan širi evropski i svetski diskurs.