Zagađenje bukom na Zapadnom Balkanu
BUKA U MODI: Prestonički izvori galame
foto: ap
Buka, potcenjeni neprijatelj
Na Balkanu postoje mnoge vrste zagađenja. Neka, poput prljavog vazduha, uveliko su poznata i o njima se svakodnevno izveštava. Sa druge strane, postoje i ona poput buke, “tiha” u medijima i javnosti, ali sveprisutna u životima građana. Buka nikada ne spava, naprotiv, svakodnevno narušava zdravlje onih koji od nje nemaju kuda da pobegnu
Sa druge strane, Sara S. i dalje ne može da se pomiri sa bukom u glavnom gradu. Ona se iz manjeg mjesta doselila u Beograd prije nekoliko godina. Živjela je na nekoliko lokacija u širem gradskom centru, a na nekima je, kako kaže, bilo posebno nesnosno. “Ako je čovjek hipersenzitivan, pa čak i samo senzitivan, problemi sa spavanjem prouzrokovani bukom mogu postati sve učestaliji”, objašnjava i dodaje da je dodatno uznemirava što ništa ne može uraditi po tom pitanju.
Najveće dnevno izvorište buke je svakako saobraćaj – prvenstveno zbog velikog protoka automobila, ali i korišćenja starih vozila gradskog prevoza. Iako se u posljednje vrijeme nabavljaju noviji autobusi, tramvaji i trolejbusi, najveći dio njih već ima dosta godina staža, što svakako utiče na nivo buke koji proizvode.
Prema podacima Sekretarijata za zaštitu životne sredine grada Beograda, najveći broj prijava građana na buku odnosi se na onu iz ugostiteljskih objekata. Međutim, to je ujedno i buka na koju se žitelji “najlakše” mogu žaliti – teško je za očekivati da će neko uopšte prijaviti “bučan” saobraćaj. Već je dobro poznat primjer stanara iz okoline Cetinjske ulice, koji su pravdu u borbi protiv buke od preglasne muzike tražili i na sudu u Strazburu. Za to su platili veliku cijenu jer im je, kako su i sami pričali, zdravlje godinama veoma narušeno.
ZVANIČNA MERENJA
Mjerenje buke u životnoj sredini na teritoriji grada Beograda vrši se dva puta godišnje na cjelodnevnoj bazi, u jesenjem i proljećnjem ciklusu. Nerijetko se postavljaju pitanja zašto mjerenja nema i preko ljeta, kada je buka iz beogradskog noćnog života na vrhuncu, ali je odgovor uglavnom da su mjerenja u ova dva godišnja doba standardi. Mjerodavni nivo buke, izražen decibelima, stvarni je izraz minimalne i maksimalne vrijednosti za tri doba dana – dan, veče i noć. Mjerna mjesta su različite zone, poput gradske, zone pored saobraćajnica, škola, bolnica ili pak industrijske. Zato se i granične vrijednosti razlikuju – viši nivo buke se toleriše u zonama pored saobraćajnica nego, recimo, u čisto stambenim.
Prema zvaničnim rezultatima dobijenim zahtjevom za pristup informacijama od javnog značaja od Sekretarijata za zaštitu životne sredine grada Beograda za 2021. godinu, u proljećnom ciklusu je na 18 od 35 mjernih lokacija nivo buke bio iznad dozvoljene granične vrijednosti za tu zonu. Na 11 lokacija nivo buke u decibelima bio je ili na samom pragu dozvoljenog, ili ga je malo prelazio. Sa druge strane, u jesenjem ciklusu je granični prag probijen na 20 lokacija, od takođe 35 izmjerenih, dok je na njih šest buka bila na samoj granici. Neke od lokacija na kojima je izmjereni nivo buke značajno veći od predviđenog su bulevar Despota Stefana, ulica Vojvode Stepe, ili pak bulevar Arsenija Čarnojevića. Sa druge strane, među onim lokacijama na kojima zagađenje bukom prelazi graničnu vrijednost su i neke bolnice – poput porodilišta “Narodni front”.
Zabrinjava činjenica da je u svim ovim “probijanjima” granične zone, dozvoljen nivo buke prebačen u sva tri intervala mjerenja – dnevnom, večernjem i noćnom. Poseban problem predstavlja ovaj posljednji interval, jer kada bi se samo on posmatrao, ukupno je na 33 lokacije izmjerena noćna buka veća od dozvoljene u proljećnjem ciklusu, odnosno na 32 u jesenjem ciklusu. Rezultati mjerenja pokazuju i da je u većini zona označenih kao čisto stambene, nivo noćne buke drastično veći od granične vrijednosti.
Na dosta lokacija je primjetan trend zagađenja bukom već godinama unazad. Ima i onih gdje je se situacija nešto poboljšala u posljednje dvije do tri godine, ali sa druge strane postoje i one koje su s vremenom postale bučnije. Kad se sve uzme u obzir, cjelokupna slika Beograda nije nimalo dobra.
Ivana Jovčić, izvršna direktorka Centra za unapređenje životne sredine, ekološke organizacije u sklopu Koalicije 27, smatra da je “na svim mernim stanicama nivo buke iznad ili na samoj granici dozvoljenih vrednosti tokom dana, večeri i noći”, te objašnjava za “Vreme” da bi te brojke vjerovatno bile još veće da se buka mjeri i tokom ljetnjih mjeseci. Takođe, kako kaže, bitno je napomenuti da se u Srbiji buka mjeri tokom 24 sata cijele godine samo u Nišu, ali ne i u Beogradu.
ŠTETNE POSLEDICE
Crvena linija iznad koje je jačina stalne buke opasna po zdravlje nije precizno utvrđena, već varira, te postoje različiti pragovi posmatrani u odnosu na probleme dok kojih dolazi usljed izloženosti, ali i različite zone. Ivana Jovčić objašnjava da pojedine studije pokazuju da kod trećine stanovnika u velikim gradovima buka “ubrzava starenje i skraćuje život”. Kako kaže, stalna buka koja prelazi 55 decibela dovodi do “nesanice, nervoze, razdražljivosti i do kardiovaskularnih problema”. Prema zvaničnim podacima dobijenim od Grada Beograda, stalna buka na većini mjesta prelazi navedeni prag od 55 decibela.
Sa druge strane, dobijeni izvještaj Gradskog zavoda za javno zdravlje kaže da je u najvećem broju zemalja “limit ustanovljen za neometano spavanje 30 decibela”, dok negativniji efekat na kvalitet sna imaju talasi isprekidane buke. “Minimalni nivo buke koji dovodi do buđenja je već od 40–50 decibela”, piše u dobijenom izvještaju Sekretarijata. U srpskom glavnom gradu nivo stalne buke tokom noćnih sati uveliko prelazi prag od 30 decibela, dok se i ova druga granica – isprekidane buke koja prouzrokuje “buđenje” – prebacuje na skoro svim lokacijama gdje je vršeno mjerenje. Dalje: u izvještaju se navodi da se efekti buke poslije buđenja ispoljavaju u vidu “umora, promena u raspoloženju, smanjenju radne sposobnosti i dugoročnim psihosocijalnim i zdravstvenim efektima”. Takođe, učestala izloženost buci u životnoj sredini češće dovodi do psiholoških smetnji, kao i rizika od kardiovaskularnih i oboljenja centralnog nervnog sistema, stoji u izvještaju.
Izvještaj Evropske agencije za životnu sredinu “Buka u životnoj sredini u Evropi – 2020”, kao štetne posljedice prekomjernog zagađenja bukom na zdravlje ljudi navodi poremećaje sna, negativne uticaje na kardiovaskularni i metabolički sistem, kao i kognitivna oštećenja kod djece. Prema predstavljenim podacima, procjenjuje se da je buka iz životne sredine jedan od uzroka pojave 48.000 novih slučajeva ishemijskih bolesti srca godišnje, kao i pojave 12.000 slučajeva prerane smrti u Evropi. Osim toga, procjenjuje se i da je 22 miliona ljudi izloženo visokom stepenu hroničnih smetnji, dok 6,5 miliona ljudi pati od visokog stepena hroničnog poremećaja sna.
U oktobru prošle godine u Srbiji je usvojen novi Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini, koji je u velikoj mjeri usklađen sa zakonodavstvom Evropske unije. Ivana Jovčić kaže da je za njegovo funkcionisanje neophodno usvajanje “podzakonskog akta, za koji je ostavljen rok od godinu dana”, te dodaje da je od ukupno sedam pravilnika usvojen samo jedan. Međutim, kako kaže sagovornica “Vremena”, da bi se sistemski pristupilo rješavanju problema zagađenja bukom, “neophodno je usvajanje strateških karata buke”, a potom i akcionih planova, što za sada nije urađeno.
Isprekidana buka – situacija u regionu
Da li je samo Beograd bučan grad ili je slična situacija i u ostalim prestonicama Zapadnog Balkana? Slično je to da je najveće izvorište zagađenja bukom drumski saobraćaj, ali nivo buke varira. Sem gradskih sekretarijata Beograda i Podgorice, ostale lokalne institucije zapadnobalkanskih glavnih gradova nisu odgovorile na pitanja o zagađenosti bukom, niti dostavile rezultate godišnjih monitoringa. Rezultati mjerenja u Podgorici, takođe vršenih u dva ciklusa, pokazuju da su granične vrijednosti probijene na osam, odnosno šest mjernih lokacija u prošloj godini, od ukupnih jedanaest mjernih mjesta, ali su i odstupanja od graničnih vrijednosti bila mnogo manja nego u Beogradu.
Sa druge strane, Podgorica za razliku od Beograda ima i urađenu stratešku kartu buke, koja olakšava nadležnim organima da pronađu dijelove grada gdje se granične vrijednosti buke probijaju u najvećoj mjeri, otkriju koji su najveći zagađivači, te potencijalno smanje intenzitet zagađenja bukom. Takođe, i Direktiva Evropske unije o buci u životnoj sredini zahtjeva od država koje vode pregovore o pristupanju da usvoje strategijske planove, ali i da ih usklade sa standardima EU, o čemu se, pored ostalih pristupnih tačaka, niti mnogo priča, niti pridaje prevelika pažnja.
Autori teksta su uz pomoć ručnog mjerača buke, DSL-333 marke “Tecpel”, mjerili maksimalnu i minimalnu buku u određenim vremenskim intervalima – preko dana u Beogradu, Podgorici, Sarajevu, Tirani, Skoplju i Prištini. S obzirom da je za mjerenje buke u skladu sa metodologijom nadležnih institucija potrebna posebna dozvola, ali i specijalna oprema koju posjeduju isključivo specijalizovane laboratorije, treba napomenuti da ovi rezultati nisu komparativni sa zvaničnim rezultatima beogradskog Gradskog zavoda za javno zdravlje. Oni samo ukazuju na određene intenzitete isprekidane buke u životnoj sredini, koju i građani sami svakodnevno čuju i koju, uz adekvatan uređaj, mogu sami izmjeriti.
Prema mjerenjima autora, “najbučnija” je bila Tirana. Izmjereno u tri vremenska intervala tokom dana, na nekoliko lokacija u sklopu šireg centra grada, srednja vrijednost se kretala oko 77,4 decibela. U Beogradu je prosjek bio 71,5 decibela, a najviši nivoi su izmjereni na Zelenom vencu, kod Infektivne klinike u Bulevaru oslobođenja, na uglu Bulevara despota Stefana i Cvijićeve ulice, kao i u Bulevaru kralja Aleksandra. Na poslednjoj lokaciji se maksimalni nivo buke u popodnevnim satima kretao i preko 88 decibela, što uveliko prelazi prag “veoma bučnog”. Takođe, na svim navedenim lokacijama glavni izvor buke je saobraćaj. Nakon ova dva grada slijede Priština i Skoplje u kojima se nivo buke u širem gradskom jezgru kretao do 70 decibela. Zatim slijedi Podgorica, sa oko 66 decibela, koja je doduše i najmanja od svih nabrojanih gradova, a ima i najuređenije sisteme po pitanju zaštite od buke. Na lokacijama mjerenja u Sarajevu, situacija nije bila toliko loša, s obzirom da sam grad ima preko 250 hiljada stanovnika, a takođe oskudjeva u kartama, planovima i strategijama protiv ovog zagađenja. Srednji rezultati nisu prelazili 65 decibela.
U izvještaju Svjetske zdravstvene organizacije iz 2011. godine, buka koju proizvodi saobraćaj smatra se drugim najznačajnijim uzročnikom zdravstvenih problema povezanih sa životnom sredinom, odmah nakon zagađenja vazduha.
Konkretna rješenja ipak postoje, mada se ona primjenjuju uglavnom u zemljama članicama EU. Zapadni Balkan je još uvijek daleko od toga, s obzirom da većina država nema razvijene ni karte buke, strategije i akcione planove koji su polazna osnova adekvatnog monitoringa, a kamoli konkretnih koraka u pravcu sanacije problema. Iako saobraćaj ne može nestati kao uzročnik buke, predlaže se njegovo bar djelimično prilagođavanje – poput ugradnje asfalta niskog nivoa buke na putevima, upotreba tiših guma i motora na vozilima za javni prevoz, proširenje infrastrukture za električna vozila u gradovima, bolje organizacije saobraćaja u cilju smanjenja gužve, kao i popularizacija korišćenja bicikala. Pored toga, potrebno je više ulagati i u zvučnu izolaciju fasada i prozora na zgradama, ali i u proširivanje pješačkih zona. Treća stavka je svakako proširivanje zelenih površina u gradovima.
Članak je pisan uz podršku journalismfund.eu.
