Pavle Beljanski je želeo da svoju kolekciju savremene moderne umetnosti pokloni Muzeju grada Beograda. Međutim, kad ni nakon pet godina nije postigao da se njegova zbirka prikazuje kao celina, a ne kao deo muzejske postavke, Beljanski je kolekciju poklonio Novom Sadu kome nije bio problem da ostvari zamisao kolekcionara. Na Trgu galerija sazidana je zgrada i u nju je smešteno 185 dela 37 autora – poklon Pavla Beljanskog srpskom narodu. Spomen-zbirka je otvorena pre 50 godina.

Sada je, prvi put posle više od pola veka, deo kolekcije Pavla Beljanskog ponovo u Beogradu. Od 12. oktobra do 26. novembra u Velikoj galeriji Doma vojske Srbije izloženo je 68 dela 32 autora, kao i detalji iz Memorijalne sobe Pavla Beljanskog. Gostovanje je segment celogodišnje proslave jubilarnog rođendana Spomen-zbirke.

STRAST: Pavle Beljanski (1892–1965) magistrirao je prava na pariskoj Sorboni. Najveći deo karijere proveo je u kraljevskim poslanstvima u inostranstvu, a kasnije u Beogradu, u diplomatskoj službi Titove Jugoslavije. Međutim, poznatiji je kao kolekcionar. Zna se da su ga za umetnost zainteresovali njegova tetka po ocu Sofija i slikar Marino Tartalja, sa kojim je prijateljevao od 1923. godine, kad je mladi slikar portretisao mladog diplomatu. Obojica su smatrali da sopstveni izraz treba tražiti u okvirima nacionalne tradicije i kolektivnog iskustva sopstvenog naroda, i imali su razumevanja za probleme slikara na početku karijere. Rezultat ovog romantičarskog shvatanja je opredeljenje Pavla Beljanskog da svoju kolekcionarsku strast usmeri ka mladim, neafirmisanim autorima, njegovim savremenicima iz domovine. "Neposredno posle rata bio sam na dužnosti u inostranstvu i tada sam počeo da sakupljam slike starih majstora. Srećom, 1923. napustio sam ovaj jalov posao i odlučio sam da se posvetim isključivo sakupljanju dela naših umetnika", zapisao je.

Ocenjeno je da je kolekcija Pavla Beljanskog jedina potpuna kolekcija savremene moderne umetnosti između dva rata. U njoj su dela prve generacije modernista (Nadežda Petrović, Milan Milovanović, Kosta Miličević), dela najvažnijih predstavnika srpske umetnosti između dva svetska rata (Sava Šumanović, Milan Konjović, Petar Dobrović, Ivan Radović, Jovan Bijelić, Petar Lubarda, Sreten Stojanović, Risto Stijović, itd.), kao i ostvarenja umetnika druge polovine XX veka koja slede stilsku orijentaciju dela iz prethodnog perioda (Zora Petrović, Liza Križanić, Živko Stojsavljević, Milenko Šerban, Ljubica Sokić).

POSTAVKA: "Ja sam u zbirku uneo samo one slike koje predstavljaju lične intimne doživljaje slikara, ukoliko su se služili čistim slikarskim jezikom", govorio je Pavle Beljanski. "Taj se jezik mora razumeti ili intuitivno osetiti." Na ovom njegovom stavu zasnovane su koncepcije stalne postavke u Novom Sadu i aktuelne beogradske izložbe: ne poštujući ni pravila hronološkog ni autorskog izlaganja – isključivo se poštuje unutrašnji ritam odabranih slika. Jasna Jovanov, upravnica Spomen-zbirke kaže, da izbor radova nije bio nimalo lak: "Ideja da prikažemo ono najbolje nije bila tako jednostavna kao što zvuči, zato što u kolekciji Pavla Beljanskog gotovo da nema umetničkog dela koje nije antologijsko. Ipak smo unapred odlučili da nekoliko slika mora da bude prikazano: Doručak na travi Save Šumanovića, Bijelićeva Kupačica, Nadeždin portret Jaše Tomića, Stijovićeva Karijatida, Konjovićev Atelje i Devojčica Vidosave Kovačević. Takođe smo želeli da beogradska publika vidi portret Mladi diplomata Marina Tartalje i diplomatsku uniformu Pavla Beljanskog. Imam utisak da je publika zadovoljna, Beograđani čekaju da se galerija otvori, što govori ne samo o ispravnosti našeg izbora, već i o opštem utisku koji je ova izložba proizvela."

U kolekciji Pavla Beljanskog su sva dela Nadežde Petrović osim onih iz ratnog perioda, a za ovu izložbu su izabrani Resnik, Portret Jaše Tomića, slika koju je ponela sa sobom u Pariz, što govori da ju je volela, Ksenija, portret slikarkine sestre kojoj je iz Pariza donela crni šešir s kojim ju je portretisala, Kraljević Marko i Miloš Obilić i Beogradsko predgrađe. Od dela Koste Milićevića izabrana su ona koja je slikao u Beogradu, a Pogled na Beograd je, zbog smrti, nedovršeni rad. U kolekciji su isključivo dela Petra Lubarde iz predratnog perioda, zato što je Beljanski smatrao da se ona kasnija – ne uklapaju. Zora Petrović je često slikala aktove, a Čežnja je izabrana zato što je atipičan. Ulje na platnu Moj studio Milana Konjovića je nastalo prve godine druženja slikara i kolekcionara. Skulptura Sova Riste Stijovića je replika zato što vajar nije želeo da otuđi originalni rad. Jedan deo zbirke pa zato i izložbe su portreti i autoportreti umetnika – Pavle Beljanski je želeo da se i autori otkriju javnosti i da slike sačuvaju njihova lica. U Beogradu su pokazani autoportreti Ljubice Cuce Sokić i Zore Petrović.

Monumentalno ulje na platnu Vlaha Bukovca Velika Iza je postalo deo kolekcije s ciljem da se njegovim izlaganjem finansira Nagrada Spomen-zbirke za najbolji diplomski rad iz istorije umetnosti odbranjen na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Ustanovljena 1967. godine, Nagrada je bila prvo priznanje takve vrste u posleratnoj Jugoslaviji. Ove godine biće prvi put dodeljena van zgrade Spomen-zbirke, u Beogradu, poslednjeg dana izložbe, 26. novembra.