Nepouzdani pripovedač počeo je da pripoveda početkom osamdesetih godina 20 veka. I to upravo jezikom koji se u to doba uobličavao na svetskoj i domaćoj sceni – jezikom postmoderne. Opredeljuje se da savremenom leksikom govori o svom vremenu, dodelivši sebi ulogu nepouzdanog pripovedača, sa kritički intoniranim uverenjem da živimo u epohi dominacije pouzdanih pripovedača, a da apsolutna istina koju oni nameću otvara put jednoumlju i odsustvu slobode.

Dakle, protagonista novog duha na jugoslovenskoj/ srpskoj/ beogradskoj umetničkoj sceni, Mrđan Bajić, počeo je da pripoveda vizuelnim jezikom početkom osamdesetih – po današnjim uverenjima, veselim, razigranim, bezbrižnim, novotalasnim godinama. Njegove prve samostalne izložbe dogodile su se 1983. godine, upravo u epicentru generatora nove umetnosti i nove energije, u galerijama beogradskog Studentskog kulturnog centra i Doma omladine Beograda. Njegovi prvi izložbeni iskoraci bili su radikalni i upamtljivi, a po mišljenju istoričarke umetnosti prof. dr Lidije Merenik, on je “prvi u svojoj generaciji počeo razgradnju konvencionalnog medijumskog plana skulpture, izvan tradicionalističkog, normativnog prosedea”. Hronološki tok Bajićeve retospektive Nepouzdani pripovedač u beogradskom Muzeju savremene umetnosti upravo započinje ženskim aktom koji se tušira, spirajući sa sebe toksične naslage koje mu donosi svakodnevica. Reč je o dragocenom segmentu izložbe gde je načinjena rekonstrukcija njegove prve dve samostalne izložbe iz 1983. godine, gde otkrivamo da on tada nije bio potpuno obuzet euforijom, kako se misli, bezbrižnih osamdesetih, već je kroz boje, simbole, prizore i sižee nazirao nadolazeće teskobe i užase. Bajić je prvi umetnik generacije osamdesetih kome je priređena retrospektiva u beogradskom Muzeju savremene umetnosti.

Mrđan Bajić jedan je od najistaknutijih i najaktivnijih srpskih umetnika, značajne međunarodne reputacije i uzorne biografije, koju ispisuje u neuzornim, turbulentnim decenijama diskontinuiteta. Izlagao je u mnogim svetskim galerijama i na značajnim manifestacijama, uključujući bijenala na Cetinju, u Sao Paolu, Pančevu, Solunu, kao i Veneciji, gde je izlagao više puta. O njegovom radu pisali su brojni autori, između ostalih: Loran Heđi, Bojana Pejić, Filiberto Mena, Žarko Radaković, Anri-Fransoa Debaje, Irina Subotić, Leonida Kovač, Ana Bogdanović, Marija Stanković, Branka Arsić, Antonelo Tolvo, Olivije Kaplen, Lidija Merenik. Diplomirao je i magistrirao na vajarskom odseku Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu, u klasi prof. Jovana Kratohvila, gde je prvo angažovan kao asistent, a potom i kao profesor. U prvoj polovini 90-ih godina boravi i radi u Parizu. U Beograd se vraća krajem 1996. godine. Dobitnik je niza značajnih nagrada i priznanja, uključujući orden Viteza umetnosti i književnosti Ministarstva kulture i komunikacije Republike Francuske 2015. godine. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 2021. godine.

Njegova dugo i pedantno pripremana retrospektiva u beogradskom Muzeju savremene umetnosti, naslovljena Nepouzdani pripovedač, uzbudljiv je arhiv lične i kolektivne memorije od sredine 20. veka do današnjih dana, kojim su obuhvaćeni i brojni istorijski i civilizacijski aspekti. Fascinantna po obimu i produkciji, kao i složenosti i raznolikosti sadržaja i izvedbi, predstavljena na svih pet nivoa Muzeja, postavka obuhvata 168 dela, skulptura i crteža, nastalih tokom protekle četiri decenije, od kojih blizu tri četvrtine nikada nije predstavljeno u Beogradu, a čak njih petnaest je namenski izrađeno za beogradsku retrospektivu. Kustoski tim: Miroslav Karić, Aleksandra Mirčić i Žaklina Ratković, u saradnji s umetnikom, osmislio je kompleksnu dramatrurgiju postavke – dinamičan sled tematskih i hronoloških celina, sa nizom aneksa. Postavka počinje u Parku skulptura, prostoru ispred Muzeja, svojevrsnom kapijom koja publiku uvodi u postavku. Reč je o dvema monumentalnim skulpturama: Bring me back i Branderbuška kapija, kojima su označene globalne koordinate sveta u kojem živimo.

Već krajem osamdesetih godina Bajić je definisao osnovnu konturu svog umetničkog jezika. Pojmom “skulptotektura” (skulptura+arhitektura) istoričarka umetnosti Lidija Merenik tada određuje karakter i, pokazaće se, trajnu odliku njegovih ostvarenja. Reč je o značenjski i vizuelno kompleksnim konstrukcijama destabilizovanog oslonca, koje opredmećuju narativnu potku. Njihov cilj je da destabilizuju pogled posmatrača i iniciraju drugačiju vizuru posmatranja pojedinih narativa, ali i sveta u celini. Mrđanov jezik je kompleksan, filigranski precizan, zavodljiv, uvek sa vidljivom ili skrivenom žaokom, povremeno u oštroj opoziciji prema vlasti i ideologiji. Tumačeći svoj aktuelni umetnički fokus, Bajić objašnjava: “Trudim se da paralelno razvijam tri segmenta koja me interesuju – ono što je sasvim privatno, pitanje individue, unutrašnjeg, u interakciji sa globalnom situacijom koja se preliva na naše živote, i što je postalo neodvojivo od naše sadašnjice. Jer, pre dva veka, to što se dešava u Ukrajini ili u Kini nije bilo krucijalno za život u Srbiji. Danas jeste. I konačno, ono što je lokalno, samo ovdašnje, možda malo teže razumljivo širem pogledu, ali je za mene takođe važna tema kojom se bavim”.

Osim rekonstrukcije Mrđanovih prvih samostalnih izložbi, postavka obuhvata još dve značajne rekonstrukcije. Jugomuzej je jedan od njegovih najznačajnijih i najkompleksnijih projekata, koji je razvijao od 1998. do 2004. godine, fokusiran na velike istorijske narative Jugoslavije, prvi put predstavljen 2000. godine u Centru za kulturnu dekontaminaciju, a koji je u sklopu postavke u MSUB koncipiran kao svojevrsan muzej u muzeju. Na trećem nivou Muzeja načinjena je rekonstrukcija Bajićeve izložbe u nekadašnjem paviljonu Jugoslavije u Đardinima, na 52. Bijenalu u Veneciji 2007. godine, kada je Srbija na ovoj prestižnoj manifestaciji prvi put nastupila kao samostalni državni entitet.

Postavka obuhvata niz ubedljivih monumentalnih skulptoralnih tumačenja istorije i geografije, koja čine posebne segmente izložbe. Preteći naheren, sklon padu, Spomenik spomenicima koji padaju (2020–2022) “frankenštajnovska” je tvorevina sastavljena od segmenata šest razbijenih skulptura oligarha: generala Roberta Edvarda Lija, Staljina, Leopolda II od Belgije, generala Franka, kraljice Viktorije, na čijem vrhu je postavljen profil, mešavina likova Sadama Huseina i Mao Cedunga. Reč je o skulpturi koja bi kao upozoravajući defomisan obelisk trebalo da stoji na centralnim trgovima svih svetskih prestonica.

Markantan deo postavke zauzma Bajićev Autoportret sa 13 glava (2020/22). “Imao sam dosta težak oblik kovida, koji me je doveo do saznanja da je ono što umišljamo vrlo često isto tako realno kao i ono što nam se realno događa. Odnosno, da iz unutrašnje perspektive, ti tokovi imaju gotovo isti intenzitet. To je na tragu nekih poremećaja o kojima znamo iz literature, a koje, eto, ponekad i sami osvestimo. Pošto sam ja prilično opsednut skulptorskim mišljenjem, pokušao sam da napravim jednu analizu. Radi se o 13 glava koje reprezentuju istorijski razvoj prikaza ljudskog lika od neolita, preko Rima, Grka, renesanse, Đakometija, do ‘smajlija’ i čoveka sa maskom – to je konglomerat od 13 segmenata koji pokriva jedno istorijsko vreme koje je ujedno i lično vreme. Analizom plastičkog jezika tih radova pokušao sam da rekonstruišem udeo takve vrste percepcije u sopstvenoj percepciji sveta, da istražim poziciju jednog tela koje razgovara iz tih različitih aspekata”, objašnjava Bajić.

U finalnom segmentu postavke nalazi se amblematska kompozicija Na lepom plavom Dunavu, prvi put izložena 2013. godine u Smederevu, davnašnjoj prestonici Srbije. Bazu ove skulpture čini brod za spasavanje, koji nosi konstrukciju na koju je, kao jedro, apliciran print Srbije, koji pruža iluziju trodimenzionalnosti predela, okrenut naopačke. “Nisam hteo da kažem da je Srbija naopaka zemlja, hteo sam da kažem sledeće. Svaki Francuz, svaki Belgijanac, svaki Holanđanin, kada vidi mapu svoje zemlje okrenute naopako, on je momentalno razazna. Mi smo nekako još uvek u nedefinisanoj magli koja postoji zahvaljujući objektivnim istorijskim okolnostima, ali ona čini da mi zapravo ne znamo dokle se prostire granica naše odgovornosti. Pošto ne znamo dokle se prostire granica naše odgovornosti, onda se prilično neodgovorno i ponašamo”, kaže Bajić.

Postavka se završava crtežom/nacrtom monumentalnog spomenika Strela, posvećenog ubijenom premijeru Zoranu Đinđiću, koji je 2016. godine odabran na konkursu, u međuvremenu izveden, ali čeka da se nađe adekvatno mesto za njegovo postavljanje. Ovaj finalni akcenat otvara i pitanje pozicije javne skulpture u našoj sredini, čiji se tretman sapleo negde na pragu koji razdvaja 19. i 20. vek. Nije reč isključivo o memorijalnoj skulpturi, već o delima u javnom prostoru koja bi oplemenjivala duh urbanog tkiva. Konkretno, ukoliko izuzmemo Pozorišnu skulpturu u foajeu Jugoslovenskog dramskog pozorišta, Bajić je, tokom četiri decenije intenzivnog rada, u javnom prostoru Srbije postavio rad u Parku skulptura u Aranđelovcu i, zajedno sa Britancem, “tarnerovcem” Ričardom Dikonom, posle višegodišnjih peripetija, ostvario arhitektonsko-skulptorsku celinu pešačkog mosta na Kalemegdanu Odavde dovde.

I dok je slika na otvaranju izložbe, koju su u prisustvu izuzetno velikog broja posetilaca, među kojima su bile brojne značajne ličnosti iz naše zemlje ali i iz sveta, bez političkih govora, otvorili direktorka MSUB Marijana Kolarić i kustoski tim, kao i britanski umetnik Ričard Dikon, na trenutak stvorila utisak da “pristojna Srbija” postoji i ima budućnost, već istog vikenda ta je slika poljuljana nasrtajem pripadnika “navijačke Srbije”. Naime, pod okriljem noći, u ranim jutarnjim satima, grupa huligana, iz čiste obesti, kamenovala je autobus, deo skulpture Bring me back, postavljene ispred Muzeja, razbivši stakla.