Istorijski spektakl Heroji Halijarda Radoša Bajića prikazan je pretpremijerno 15. septembra 2023. godine u Gornjem Milanovcu, na obeležavanju 79. godišnjice od operacije “Halijard”. Nepunih mesec dana nakon toga, 12. oktobra, Bajićev film je stigao na redovan repertoar srpskih bioskopa. Najavljivani kao jedan od mogućih jesenjih bioskopskih hitova, Heroji Halijarda su ratna drama nadahnuta akcijom spasavanja savezničkih pilota iza neprijateljskih linija, misijom koju su u delo sproveli četnici predvođeni Dražom Mihailovićem, a uz svesrdnu – što se u filmu posebno naglašava – pomoć golorukog srpskog naroda spremnog na žrtvu kako bi se pomoglo Amerikancima i Englezima.

U vreme kada strateški raspoređeni bilbordi u Beogradu gromoglasno najavljuju otvaranje muzeja posvećenog Mihailoviću i otkrivanje njegove biste, Heroji Halijarda se mogu doživeti kao promocija istorijskog revizionizma, kao što je to bio slučaj na ovogodišnjem Sarajevskom filmskom festivalu kada je predstavljanje ovog projekta u industry delu festivala izazvalo krupan skandal. Nesporno je da Bajićev film Mihailovića i četnički pokret pokazuje sa simpatijama, slično kao što su u jugoslovenskim filmovima prikazivani partizani, mada je takođe primetno i nastojanje da se situacija ne prikaže crno-belo. Centralni negativac u filmu nije partizan ili nacista, već četnik – kompozitni lik Miladin Brkić (glumi ga fizički neprepoznatljivi Jovo Maksić, ovde pod teškom šminkom i crnom perikom), po svemu sudeći nadahnut životom Milutina Jankovića, četničkog vojvode i stvarne istorijske ličnosti, čoveka koji se tereti za brojna zverstva i ratne zločine (a koji su u stvarnosti bili mnogo užasniji od onih prikazanih u filmu).

Ipak, ako na stranu ostavimo Brkića i njegovu bandu, četnici u filmu dati su kao čestiti porodični ljudi koji su samo želeli najbolje svom narodu: od Mihailovića (u tumačenju širim masama slabo poznatog Nebojše Ljubišića, ovde prilično bledog i skrajnutog), preko komandanta Zvonimira Vučkovića (uvek pouzdani Radovan Vujović, sada i sa impresivnom bradom), do Mirka Jovića (zaista odlični Nikola Rakočević), jednog od glavnih likova u filmu koji, treba to naglasiti, nije zasnovan ni na jednoj istorijskoj ličnosti, već je čista fikcija. Bitan deo filma je i trenutak kada Britanci prekidaju podršku četnicima i za svoje nove saveznike biraju partizane, ali razlozi ove odluke u Herojima Halijarda nisu podrobno obrazlagani, već su predstavljeni kao datost i sramni čin izdaje. Za finese te vrste nije bilo mesta.

Heroji Halijarda imaju dva glavna narativna toka. U jednom je opisana akcija spasavanja pilota istaknuta u naslovu, u drugom – zapravo ključnom – prikazan je raskol unutar seoske porodice Jović. Veteran Velikog rata, dobrohotni Kosta Jović (sa očekivanim uverenjem glumi ga doajen Žarko Laušević) i njegova supruga Dušanka (kao i uvek odlična Nela Mihailović) pokušavaju da u ratnom vihoru sačuvaju svoju decu: Mirko je u četnicima, Sreten (nedovoljno iskorišćeni Vučić Perović) u partizanima, dok je najmlađi Ilija (debitant Čubrilo Čupić, stasiti momak kome ovo može biti odskočna daska za dalju karijeru) takođe voljan da zauzme stranu iako mu je otac to najstrože zabranio. Kći Rada (veoma dobra Teodora Dragićević) ašikuje sa američkim pilotom Edvardom Volšom (nedovoljno neodoljiv Stiven Vilijam Mur), što samo dodatno komplikuje ionako zapetljanu porodičnu situaciju. Tu su i trudna Nikolina supruga Milica (Nina Nešković) i deda (ćutljivi Petar Božović), s tim što ova dva lika nisu dobila prostora za razvoj.

Priča o Jovićima ima topline (za šta su ponajpre zaslužni glumci, ali i koscenaristi Dušan Kovačević i Strahinja Madžarević koji su “razigrali” dijaloge), s tim što su gotovo svi prikazani događaji u okviru očekivanog, suštinski bez bilo kakvog krupnijeg uzbuđenja ili preokreta, uključujući kraj koji, što jeste za svaku pohvalu, sugeriše da je međusrpsko pomirenje neminovno i neophodno, ali koji ne uspeva da, iako Bajić za tu potrebu žrtvuje jednog od glavnih likova, dovede do katarze i stvori ciljani osećaj tragizma. Heroji Halijarda svakako jesu značajan napredak u odnosu na Bajićev prethodni “izlet u prošlost”, film Za kralja i otadžbinu (izmonitran iz kranje problematične serije Ravna Gora, koja je bila prvo Bajićevo oprobavanje na četničke teme), ali narativna okosnica je previše pojednostavljena da bi ostavila snažniji utisak, a uz to previše labavo povezana sa operacijom “Halijard”, sa kojom je spaja tek nekoliko slabašnih scenarističkih kopči.

Pored glume, najjači aduti ovog filma su oni koji spadaju u tehnički departman. Direktor fotografije Predrag Jočić je odlično obavio svoj deo posla, a isto se može reći i za scenografkinju Jelenu Mirković, kostimografa Borisa Čakširana, kompozitore Bilju Krstić i Dragomira Mikija Stanojevića… Supervizor vizuelnih efekata Boriša Simović i njegov tim bili su na visini zadatka, što je posebno važno jer bi film znatno izubio na uverljivosti da su mnogobrojne scene u kojima se pojavljuju avioni urađene sa nedovoljno veštine. Iskusni montažer Stevan Marić se našao u kranje nezgodnom položaju jer je film u trajanju od gotovo dva i po sata trebalo izmontirati iz znatno zamašnijeg materijala snimljenog za potrebe serije, mada se s time prilično dobro izborio, tako da tek pred sam kraj postane očigledno da su Heroji Halijarda nastali prepakivanjem obimnijeg materijala.

Za razliku od Milinkovićevog filma Što se bore misli moje, o kome sam pisao u prethodnom broju “Vremena”, Heroji Halijarda poseduju kompaktnost i zaokruženost, serijsko poreklo nije toliko očigledno, što je svakako povod za pohvalu. Opet, kada sve razgrnemo na stranu i dođemo do suštine, Radoš Bajić nudi jedan prilično starostavan film koji, barem kada je reč o centralnoj dramaturškoj postavci, kao da pripada nekom drugom, davno prohujalom vremenu. Bajić je na početku glumačke karijere tumačio uloge u Vrhovima Zelengore Zdravka Velimirovića i Partizanskoj eskadrili Hajrudina Krvavca, koji se u neku ruku mogu smatrati uzorima/mustrama za Heroje Halijarda, tako da su poređenja sa partizanskim spektalima od pre četrdeset i više godina neminovna iako ne idu u prilog novijem filmu. “Halijard” jeste tehnički kompetentan, s tim što mu nedostaje epskog zamaha i razigranosti koje krase najbolje režije Krvavca ili, na primer, Žike Mitrovića.

Nesporno je da su Heroji Halijarda dosad najambicioznija i najuspelija Bajićeva bioskopska režija, te znatni napredak u odnosu na pomenuti promašaj Za kralja i otadžbinu ili relativno gledanu ali posve raštimovanu komediju Braća po babine linije. Ali da li je to dovoljno i koja je dalja sudbina ovog ostvarenja što ga je Filmski centar Srbije podržao sa 52 miliona dinara (poređenja radi, Zafranovićeva Djeca Kozare su na istom konkursu podržana sa tek 30 miliona)? Prikazivanje na domaćim festivalima svakako se podrazumeva, a biće tu i poneka nagrada, s tim da je proboj van granica Srbije krajnje upitan. Čini se da je primarna ideja vodilja bila da Heroji Halijarda postanu bioskopski hit u lokalnim okvirima, ali je neizvesno do koje će se mere ova želja obistiniti.

Film je tokom prvog vikenda pogledalo oko 11.000 gledalaca (ukupna brojka sa premijerom i prodatim ulaznicama u Republici Srpskoj je 13.844), što svakako nije katastrofalan početak, ali jeste primetno slabije u odnosu na otvaranja ovogodišnjih domaćih hitova, poput Oluje (26.671 gledalaca za prvi vikend), Indigo kristala (23.537), Munja: Opet! (32.333), pa i aktuelnog 3211 Danila Bećkovića i Andrijane Stojković, hibridno igrano-dokumenranog biopika o zatvorskim danima Stefana Đurića Raste, koji je tokom prvog vikenda pogledalo 15.409 gledalaca. Sudeći po ovim brojkama, šanse da se Heroji Halijarda približe onoj čarobnoj brojki od 100.000 gledalaca – koju je neophodno dosegnuti kako bi se film proglasio za čistokrvni hit – nepostojeće su. Izgleda da Srbe četnici i četničke teme ipak ne zanimaju previše, ili bar ne zanimaju one koji su spremni da plate bioskopsku ulaznicu kako bi film i pogledali. Imajući sve navedeno u vidu, Bjelogrlićevi Čuvari formule, čija distribucija počinje već 26. oktobra, imaju sve preduslove da postanu najgledaniji srpski film u 2023. godini.