Sve što ima početak ima i kraj, pa je tako iz života u večnost prešao i “večiti mladić srpskog filma” – reditelj, scenarista i pisac Mladomir Puriša Đorđević, čovek koji je imao retku privilegiju (ali i veliki teret!) da duže od sedam decenija stvara u okvirima jugoslovenske/srpske kinematografije i kulture. Puriša Đorđević je preminuo 23. novembra 2022, u svojoj 99. godini, a njegov život može poslužiti kao osnova za film. Rođen u Čačku, na Đurđevdan, mlađani Đorđević je pre Drugog svetskog rata postao član SKOJ-a, a kasnije i partizan. Zarobljen je i poslat u Zavod za prinudno vaspitanje omladine u Smederevskoj Palanci, i srećom – preživeo! U “Politici” je 1946. godine počeo da radi kao novinar, a 1947. zaposlio se u Filmskim novostima i zakoračio u svet sedme umetnosti.

Radoslav Zelenović, Đorđevićev višedecenijski prijatelj i veliki filmski poznavalac, sa tugom je dočekao vest o smrti umetnika: “Ostali smo bez našeg Purketa, jednog od najznačajnijih autora naših prostora, čoveka zaraznog optimizma i večitog mladića naše kinematografije”, rekao je on u izjavi za “Vreme”. Osvrćući se na početak Đorđevićeve duge i plodne karijere, Zelenović je istakao: “Svoj prvi dokumentarni film, ‘Trst’, Purke je snimio 1947, pre 75 godina, i u tom delu njegove filmografije nalazi se pedesetak kratkih dokumentaraca. Svoj prvi dugometražni igrani film, komediju ‘Opštinsko dete’, snimio je 1953, pre bezmalo 70 godina.”

Puriša Đorđević je tokom 50-ih i ranih 60-ih režirao niz dugometražnih igranih filmova koji su ga stavili na mapu jugoslovenskog i srpskog filma. Debitovao je pomenutim “Opštinskim detetom” (1953), adaptacijom istoimenog romana Branislava Nušića, u kome je svoju prvu značajnu ulogu ostvarila lepotica Selma Karlovac, prva filmska Koštana i, kasnije, velika zvezda nemačkog filma. Nakon toga slede “Dva zrna grožđa” (1955), jugoslovensko-grčka koprodukcija sa Severinom Bijelićem u jednoj od glavnih uloga, pa “Prvi građanin male varoši” (1961) sa Radetom Markovićem, Jelenom Žigon i Ljubom Tadićem, kao i – nedavno u okviru projekta A1 Kinoteka digitalno restaurirano – “Leto je krivo za sve” (1961), u kome je prvi put sarađivao sa svojom muzom Milenom Dravić, i u kome je vrsni Mija Aleksić ostvario jednu od svojih najboljih uloga.

U drugoj polovini šezdesetih, Puriša Đorđević je ostvario svoje najveće rediteljske uspehe, radeći na u svetskim okvirima primećenim ostvarenjima “Devojka” (1965), “San” (1966), “Jutro” (1967) i “Podne” (1968), koji pripadaju crnom talasu, i ubrajaju se među najznačajnije srpske i jugoslovenske filmove nastale tokom 60-ih. “Devojka” je svakako prekretnički film u karijeri Puriše Đorđevića i još jedna saradnja sa Milenom Dravić kojoj su, u ovom ostvarenju o snazi ljubavi u ratnom vihoru, partneri bili najistaknutiji glumici tog perioda – Ljubiša Samardžić, Rade Marković, Mija Aleksić i Bekim Fehmiu. Ali, najbolje je tek dolazilo. “Svakako da su ključne godine 1966, 1967. i 1968”, ističe Zelenović. “U te tri godine nalaze se tri, po opštem mišljenju, Purketova najznačajnija filma, a to su ‘San’, ‘Jutro’ i ‘Podne’. Moglo bi se reći da je to i najpoetičniji deo njegovog stvaralaštva.”

Nakon “Devojke”, u kojoj je uglavnom postavio svoju novu poetiku, obilato mešajući poetično i realistično, uz sjajnu crno-belu fotografiju i izvanrednu glumu, Đorđević je u naredna tri filma nastavio istom linijom, ostvarivši uspešnu saradnju sa direktorom fotografije Mihailom Al. Popovićem. “San”, u kome su udarne uloge odigrali Olivera Katarina (tada Vučo), Ljubiša Samardžić, Mihailo Janketić i Mija Aleksić, prikazan je u takmičarskoj selekciji 17. Međunarodnog filmskog festivala u Berlinu. “Jutro” je prikazano na 28. Filmskom festivalu u Veneciji, i tom prilikom je Ljubiša Samardžić osvojio “Kup Volpi”, koji se dodeljuje najboljem glumcu. “Podne” je takođe prikazano u Veneciji, a uloge u završnom delu ovog Đorđevićevog filmskog kvarteta ostvarili su Ljubiša Samardžić, Neda Arnerić, Faruk Begoli, Dušica Žegarac, Mija Aleksić i Ljuba Tadić.

Saša Radojević, scenarista, reditelj, filmski kritičar i urednik u Redakciji dramskog i domaćeg serijskog programa RTS-a, osvrnuo se na Đorđevićev život i delo sledećim rečima: “Puriša je otišao, a sa njim i čitava jedna istorija autora koji su se protiv presije borili poezijom. Stalno sam tražio da mi priča o svom boravku u ljotićevskom logoru za prevaspitavanje u Smederevskoj Palanci i o tome kako ga je hapsila američka vojska dok je snimao u Trstu, a on je odgovarao da je sve to opisao u svojim knjigama, koje je malo ko zaista čitao. Puriša je u ovdašnju kinematografiju ušao sa pedigreom partizana u čije je filmove (‘San’, ‘Jutro’, ‘Podne’) njegov snimatelj Mihailo Al. Popović ugrađivao panteističke motive koji su od revolucije i njenih posledica stvarali jedinstven spoj lirskog onirizma i eksperimenata sa narativnošću.”

U Đorđevićevoj filmografiji slede ostvarenja “Kros kontri” (1969), “Biciklisti” (1970), “Kiša” (1972), “Pavle Pavlović” (1975) i “Trener” (1978), koji, iako nisu postigli svetski uspeh prethodnih režija, i te kako imaju svoje mesto i verne poklonike. Sandra Perović, autorka i urednica “Velike iluzije”, RTS-ove emisije o filmu koja je nedavno doživela svoje dvestoto izdanje, izdvaja repliku “Tako mlad, a tako zao – ćao” iz Đorđevićevog filma “Pavle Pavlović” kao jednu od svojih favorita: “Omiljena replika iz Purišinog dragulja ‘Pavle Pavlović’ možda je najbolji odraz duha tog šarmantnog večitog mladića, ciničnog, neodoljivog humora. Nekada nasmejan i raspoložen, sa finim sarkazmom, nekada surov u kritikama, bio je beskompromisan, odan svojim stavovima i idejama, i terao je po svom. I zato je bio jedinstven i poštovan do samog kraja. I jedinstvena je bila ta iskrenost kojom je sve iskustveno iz bogatog životnog veka trajno ostavio u filmovima.”

Miroljub Stojanović, filmski kritičar, publicista i urednik izdavačke delatnosti u Filmskom centru Srbije, osvrće se na Đorđevićevu karijeru sledećim rečima: “U jednom i ne tako kratkom isečku vremena, Puriša Đorđević i njegovo stvaralaštvo bili su naš pasvord za filmski svet. Tu kinematografsku originalnost su prepoznavali, priznavali i divili joj se. Naravno, i nagrađivali. Svojom filmskom autentičnošću, svojim specifičnim poetskim nervom, kao i režijskim prodorom u novo, Puriša Đorđević je postao i ostao jedna od autorskih gromada ne samo naše kinematografije nego i naše kulture u celini.”

Tokom osamdesetih i devedesetih, Đorđević snima sve ređe, a treba istaći filmove “Osam kila sreće” (1980), “Skerco” (1994) i “Tango je tužna misao koja se pleše” (1997), za koji je nagrađen na Festivalu filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji. “Fascinantno je to što je Puriša zapravo bio aktivan kao reditelj duže od sedam decenija i realizovao više od dvadeset dugometražnih igranih filmova”, napominje Saša Radojević, i dodaje: “Bio je pod svetlima reflektora i međunarodnih festivala u drugoj polovini šezdesetih godina i manje-više marginalizovan u poslednje četiri decenije, ali radost dečaka koji uživa u otkrićima nije ga napustila do poslednjeg dana života.”

Glumica Ana Sofrenović, sa kojom je Đorđević sarađivao na filmovima “Tango je tužna misao koja se pleše” i “Dva”, kaže: “Puriša će mi zauvek ostati u prelepom sećanju kao reditelj i pisac retkog senzibiliteta, ogromne stvaralačke energije, koji je pratio moj rad i podržavao me i koji je podelio sa mnom neka od najčudesnijih iskustava koja je doživeo u svom životu. Poznavati ga je oduvek bila velika čast za mene. Kad se setim snimanja filma ‘Tango je tužna misao koja se pleše’, setim se lakoće kojom je Puriša režirao i koliko poverenje u njega smo imali svi mi glumci najrazličitijih generacija, ma koliko se njegov scenario razlikovao od svega drugog što smo snimali. Bio je poseban i neponovljiv autor.”

Glumac Dragan Mićanović, koji je sa Đorđevićem takođe sarađivao na filmovima “Tango je tužna misao koja se pleše” i “Dva”, objašnjava: “Predivan je bio Purke. Dečački radostan iza kamere, sa nekim nesvakidašnjim ushićenjem. Kad god smo snimali zajedno, a uvek je to bilo putem štapa i kanapa, širio je taj optimizam na sve nas, i mi svi, bar na trenutak, postanemo mladi i mirni kao on, Mladomir. Nikada neću zaboraviti, ima tome godina, nemaština oko nas, retko se snima, zove me i kaže: dobio sam od Švaba odštetu za rat, od tih para snimamo film, šaljem ti scenario. I snimili smo ga, naravno, uz neprestano zezanje da radimo u stranoj produkciji. Bez sumnje, jedini čovek koga znam da je doživeo duboku mladost.”

Puriša Đorđević je imao jednu veliku i neostvarenu želju, a to je da sa Milenom Dravić snimi svoj poslednji film. Ta želja mu se nije ostvarila. Ipak, i u poznim godinama bistrog duha i radan, Đorđević je tokom prošlog leta snimio svoj povratnički dugometražni igrani film, ekranizaciju cenjenog i voljenog romana “Usta puna zemlje” Branimira Šćepanovića. Đorđević je drugovao sa Šćepanovićem sve do piščeve smrti 2020, a ekranizacija romana “Usta puna zemlje” bila je njegova velika opsesija koju je, srećom, ostvario. Premijera ovog testamentarnog ostvarenja očekuje se tokom sledeće godine. “Nadam se da će ‘Usta puna zemlje’ biti završena”, za kraj našeg razgovora rekao je Radoslav Zelenović. “Kada smo poslednji put razgovarali, rekao mi je da je snimanje pri kraju. Biće to tačka na jednu veliku i neponovljivu karijeru. Njegova ostavština za budućnost je impresivna. Na nama je da je sačuvamo za generacije koje dolaze, da bi shvatile kakvog smo velikog filmskog autora imali.”