Rehabilitacija kojoj smo svedoci u poslednjoj deceniji, prelazi u revizionizam i relativizaciju tamo gde revizionisti falsifikuju ili bez verodostojnih i autentičnih dokumenata iskrivljuju zbivanja u prošlosti. Pogotovo kada jedan sistem ideologije savremena vlast proglasi za autoritaran, nehuman i nasilnički. Volja naroda se ne uzima u obzir. Bitno je šta kažu mesije naciona, borci za ljudska prava, itd. Naravno i Savet Evrope i Vašington (rezolucija iz 1996. o izjednačavanju dva autoritarna sistema – fašizma i komunizma, i rezolucija iz 2004, gde se stavlja znak jednakosti između Hitlera i Staljina kao izazivača Drugog svetskog rata). Vuk Drašković je odmah, kao ministar inostranih poslova, izdejstvovao izjednačavanje četnika i partizana – zakonom. Kao da se istorija piše u parlamentima i ministarstvima! Redovni sudovi pretvorili su se u "političke sudove" i otpočeli sistematski da rehabilituju svakog onog za koga je podnet zahtev. U više od 90 odsto slučajeva tražena su od Arhiva Srbije samo dva podatka u potvrdi – kada je subjekt rehabilitacije stupio u neku formaciju, obično četničku, i kopija presude "komunističkog suda". Do sada je oko 1300 osoba rehabilitovano sa obrazloženjem da su osuđeni ili ubijeni iz "ideoloških razloga". Sud ni u jednom slučaju nije proveravao ostala dokumenta iz dosijea subjekta rehabilitacije. Mi smo po sistemu uzorka, od 76 rehabilitovanih pronašli 14 ratnih zločinaca! U svim slučajevima suđenje se odvijalo bez svedoka odbrane, a u sudnici je atmosfera navijačka.

Revizija je jedno, političko pitanje, a udžbenici drugo, državno pitanje obrazovanja i vaspitanja gde se prepliću politika, pedagogija i nauka. Koliko je nama poznato, u svim udžbenicima, negde više a negde manje, partizanski pokret je vrednovan isključivo kao antifašistički. Ponegde samo kao pokret otpora, da bi se mogao izjednačiti sa ravnogorskim pokretom. Nedoumicu čine samo oni autori koji su u svađi sa samim sobom, pa se igraju "prvačenja" – ko je prvi počeo, čiji je pokret autentično srpski, a čiji je uvezen, ko je bolji vođa – Tito ili Draža, ko je imao više boraca, izveo prvu akciju, itd. Sve bi tu bilo podnošljivo da tu nisu Nemci, kvisling general Milan Nedić, Dimitrije Ljotić, Kosta Pećanac itd.

Partizanski i ravnogorski pokret u Srbiji 1941. godine dva su pokreta otpora, koji često izvode zajedničke vojne akcije i zajednički se raduju ulasku SSSR u rat – jedni po ideološkoj liniji, drugi po pravoslavnoj. Treba imati u vidu da je u Srbiji posle aprilskog rata vladala nezamisliva anarhija, više u ruralnim oblastima nego po gradovima, da je vladao neopisivi haos, beznađe, strah od neizvesne sutrašnjice, šverc, pljačka i osvetnička ubistva. Ideološka i politička razdelnica između ova dva pokreta nastala je novembra 1941. godine, kada počinje beskompromisni građanski rat. Ali, to su u svojim dokumentovanim i obimnim knjigama naučno prikazali prof. dr Jovan Marjanović 1963. godine za Srbiju i dr Đuro Stanisavljević za Hrvatsku, godinu dana ranije. Vuk Drašković, pola veka kasnije, ponovo "otkriva Ameriku". Za koga i čije interese?

Poslednjih godina u fokusu interesovanja su komunistički zločini. Termin "komunistički zločin" je krajnje pravno i politički neadekvatan. Zločin je pojam za ritual ubijanja. Ovde je uzet da bi komuniste izjednačili sa nekim drugim pokretima, koji u tom ritualu nisu izostavljali žene, decu i stare osobe, primenjujući krajnju brutalnost. Ne može se osporavati da je u procesu konstituisanja nove i međunarodno priznate države ta ista država primenjivala "revolucionarni teror", kao što su to radili i jakobinci u Francuskoj revoluciji 150 godina ranije ili Kromvel u Engleskoj pre 350 godina. Kao što su to radili svi pobednici posle građanskih ratova, smena dinastija ili radikalnog preoblikovanja političkih sistema. Kao što se to radi danas, uz "pomoć" međunarodne zajednice. Dok srpski dušebrižnici ističu savremene moralne i etičke dileme u vezi s "komunističkim zločinima" od pre 60 godina, NATO takvih dilema nema. Tvrdimo, sasvim odgovorno, da je među izvršiocima egzekucija u fazi revolucionarnog terora bilo najmanje članova KPJ. Zašto se ne piše o četničkim zločinima? To treba pitati odgovorne u istorijskim institutima, SANU, SPC itd. Onim centrima moći koji direktno utiču na istorijsku nauku. Kod nas na Katedri još 1992. godine odbranjen je diplomski rat o vojnoj karijeri Draže Mihailovića u prisustvu porodice, osim ćerke.

Kada je o generalnoj oceni četničkog pokreta reč, treba imati u vidu da oni koji su bili na čelu ravnogorskog pokreta nisu imali inovativnu ideju o rešavanju socijalnih i nacionalnog pitanja u Jugoslaviji. Oni nisi, osim deklarativno, bili ni jugoslovenski pokret. Četničkih oružanih formacija nije bilo u Vojvodini, Hrvatskoj, osim Kninske krajine (zahvaljujući italijanskom okupatoru), u Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, dok se jedna četa javila u Sloveniji tek krajem 1944. godine. Ideolozi ravnogorskog pokreta bili su za obnavljanje Jugoslavije, pod uslovom da se drastično kazne Hrvati i muslimani kao glavni krivci za poraz u aprilskom ratu. To je podrazumevalo i ogroman broj fizičkih egzekucija. Kako bi to prihvatili Saveznici? Draža Mihailović je bio generalštabni oficir obaveštajne struke, a malo je znao o novim idejama i pokretima koji su nikli pred rat. Najmanje je želeo da se upozna sa doktrinom komunista i socijalista – za njega oni su bili pretnja za osvajanje vlasti. Često je vrlo ružno govorio o Englezima – da su ga izdali – ne shvatajući da stvar slobode naroda nije u bilo čijim rukama osim u njegovim. Ako su Saveznici na konferenciji u Teheranu, decembra 1943. godine, priznali partizane kao jedinu savezničku ratujuću stranu, ako je kralj Petar II pozvao potom sve četnike pod "Titovu zastavu" i preneo sva kraljevska ovlašćenja na Namesništvo, koje je sa Nacionalnim komitetom oslobođenja Jugoslavije formiralo marta 1945. godine Privremenu vladu Demokratske Federativne Jugoslavije, šta je preostalo Draži Mihailoviću nego da gerilom spasava glavu, sebi i pokretu, a međunarodno priznata država da preduzme mere njenog uništenja.

Kod današnjeg tumačenja istorijskih činjenica ima toliko stranih i pomodnih "teorija", individualnih eksperimenata i ostataka starog i tvrdokornog, da je nemoguće u okviru sama nauke izvršiti neku akademsku klasifikaciju. Ideologija i dnevno-politički interesi su ipak odlučujući, jer oni distribuiraju materijalna sredstva. Malo je onih koji su ostali da neguju kritičku istorijsku nauku, koja se oslanja na verodostojna i autentična svedočanstva, oslanjajući se na sociološka, politikološka, psihološka i kulturološka istraživanja. Ti istoričari nemaju nikakvu drugu nameru neko da podižu na višu razinu naučno znanje. Niko od njih nema iluziju da je "završio posao" ili "rekao konačnu istinu", koja u istorijskoj nauci ne postoji. Ona je subjektivno i emocionalno doživljavanje svakog pojedinca. U tom smislu nauka nema razloga da postoji, posebno istorijska. Ista je stvar i sa "teorijom greške" – Nikola Pašić i Aleksandar Karađorđević napravili su "najveću grešku što su stvorili Jugoslaviju".

Definitivnog određenja nema. Istorijska nauka je takva u svom teorijskom i metodološkom određenju. Ako nam je "prošlost ovakva i onakva", to je samo slika nekadašnje stvarnosti. Ako se prema njoj, prema promenljivim političkim matricama, odnosimo čas ovako čas onako, onda ćemo dobiti potpuno neizvesnu prošlost, a nauka koja je proučava, u društvu sa niskom političkom kulturom i opštim obrazovanjem, biće ignorisana. Narod je time osuđen da tu prošlost u najgorem obliku ponovi. Ako je već uveliko ne ponavlja!